Tanzot Kilisesi, Tandzoti Kilisesi (Gürcüce: ტანძოთის ეკლესია) olarak da bilinir, tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı ve eski adı Tanzot olan Aydınköy'de Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesiydi. 19. yüzyılda bu yapı yıkılmış, yerinde cami inşa edilmiştir.[1]
Tarihçe
Tanzot köyünün yer aldığı Klarceti, Orta Çağ'da Gürcistan'ın güneybatı topraklarını oluşturan bölgelerden biriydi. Eski kaynaklarda Shulovani / Shlobani'nin (სხულოვანი / სხლობანი) olarak geçen ve "armutlu" anlamına gelen yerleşimin adının Ermeniceye çevrilmesiyle Tanzot'un ortaya çıktığı tahmin edilmektedir.[2][3] Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 16. yüzyılın ortasında Gürcülerden ele geçirmiştir. Hemen sonrasında Osmanlı idaresinin oluşturduğu Ardanuç livasına bağlı Ardanuç nahiyesine bağlanan köyde 1574 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterine göre 84 haneden oluşuyordu. Bu süre içinde 7 hane Müslüman olmuştu.[4] Tanzot Kilisesi'nin bu köyün kilisesi olduğu, 1312 yılında inşa edildiği Gürcüce yazıtından bilinmektedir..[1] Köy halkının zaman içinde Müslüman olmasıyla cemaatini ve işlevini yitirmiş olan kilise 19. yüzyılda da yıkılmıştır.
Kalıntılar
Tanzot Kilisesi'ne ait ve Gürcüce kısa yazının yer aldığı taş. Fotoğraf: Nikolay Marr, 1904.
Tanzot Kilisesi yıkıldığı için hakkında ayrıntılı bilgi bulunmamaktadır. Kilisenin taşlarının 1843 yışında inşa edilmiş Tanzot Ermeni Kilisesi ile Gürcü kilisenin yerinde inşa edilen camide kullanıldığı anlaşılmaktadır. Nitekim Tanzot Kilisesi'ne ait ve üzerinde Gürcüce yazılar bulunan iki taş Nikolay Marr tarafından tespit edilmiş ve fotoğraflanmıştır. Birinci taştaki Gürcüce yazıt Marr tarafından „ქ. აღეშენა წ ̃ჲ ესე ეკლესიაჲ ზ ̃ა / წ ̃ისა ქ ̃წლისა ქ ̃ეს მოწამისა მარინა ̃ისა ქ ̃რო / ნიკონსა ფ ̃ ლ ̃ა რ ̃ა [1312 ქრისტეს აქეთ] მხ ̃ბითა მისითა მოგ ̃ცეს მტ ̃ებჲ / ცდვათ ̃ჲ რ ̃ ა ̃ქს კადნიერ ̃ბჲ ქ ̃ს მოწმ ̃ეს მარინა შე / იწრ ̃ე მცირე ესე სამს ̃ხრი კალმ ̃ხელისა საიმდავლის [გ ̃ნ და] / თამარისგ ̃ნ და შვილთა მ ̃თთა გ ̃ი და ი ̃ე და სჳმბ ̃ტისგ ̃ნ“ şeklinde okunmuştur. Marr'ın 1904 yılında verdiği bilgiye göre, üzerinde altı satır Gürcüce yazının yer aldığı yeşilimsi taşın uzunluğu 1 arşın yaklaşık 11 karış, yüksekliği ise 13 karıştı. Taş caminin doğu duvarında ve pencerenin altında yer alıyordu. Daha kısa yazının yer aldığı ikinci taş daha küçüktü. Uzunluğu 9 karış, yüksekliği yaklaşık 9 karıştı. Yazı beş kıs satırdan oluşuyordu. Bazı harfler harcın altında kalmıştır. Caminin aynı duvarında yeşilimsi üç adet taş daha bulunuyordu. Fakat bu taşların yüzeyi perdahlanmıştı. Köylülerin verdiği bilgiye göre bu taşlardan birinde kabartma haç bulunuyordu. Batı duvarında da benzer üç-dört adet taş vardı.[5]
Kaynakça
^ab2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2015 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2016, s. 102. 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
^"İvane Cavahişvili, Bütün Eserleri (თხზულებანი), II. cilt, Tiflis, 1983, s. 62" (PDF). 14 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Ekim 2023.
^Dali Nikolaişvili, Davit Sartania, Avtandil Ucmacuridze, Darecan Kirtadze, Manana Kvetenadze - Osmanlı Defterlerine Göre Mesheti (მესხეთი ოსმალური დავთრების მიხედვით), , Tiflis, 2021, s. 692. 28 Ekim 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-26-996-7
^Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 35 9 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8969-5
^Niko Mari, Klarceti ve Şavşeti Gezi Günlükleri (შავშეთსა და კლარჯეთში მოგზაურობის დღიურები), Batum, 2015 (Birinci basım: 1911, Petersburg, Rusça), s. 267-268. 9 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-434-11-2
