Neelie Kroes

Neelie Kroes
Neelie Kroes in 2010
Geboren	19 juli 1941 Rotterdam
Politieke partij	VVD
Religie	Protestantse Kerk in Nederland
Europees Commissaris namens Nederland belast met: 2004-2010: Mededinging 2010-2014: Digitale Agenda
Aangetreden	22 november 2004
Einde termijn	1 november 2014
President	José Manuel Barroso
Voorganger	Frits Bolkestein
Opvolger	Frans Timmermans
Minister van Verkeer en Waterstaat
Aangetreden	4 november 1982
Einde termijn	7 november 1989
Premier	Ruud Lubbers
Voorganger	Henk Zeevalking
Opvolger	Hanja Maij-Weggen
Staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat
Aangetreden	28 december 1977
Einde termijn	11 september 1981
Premier	Dries van Agt
Voorganger	Michel van Hulten
Opvolger	Jaap van der Doef
Portaal    Politiek

Neelie Kroes, eerder bekend onder haar huwelijksnaam Neelie Smit-Kroes, (Rotterdam, 19 juli 1941) is een Nederlands voormalig politica en bestuurder. Ze was van 2004 tot 2014 lid van de Europese Commissie. Eerder was ze in Nederland voor de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) minister, staatssecretaris en Tweede Kamerlid.

Levensloop

Kroes is een dochter van Machtildus Kroes, oprichter van de Rotterdamse transportonderneming Zwatra. Na de hbs-a in Rotterdam, studeerde ze van 1958 tot 1965 economie aan de Nederlandse Economische Hogeschool. Aan de NEH behaalde ze een doctoraalexamen.

Na haar studie economie werkte Kroes aan de Economische Hogeschool. Daarna werd ze het eerste vrouwelijke bestuurslid van de Kamer van Koophandel en zat zij in de gemeenteraad van Rotterdam. In 1971 werd ze voor de VVD gekozen in de Tweede Kamer. Ze werd daar al snel bekend wegens haar oppositie tegen de Middenschool-plannen van minister Jos van Kemenade.^[bron?]

Kroes werd staatssecretaris van verkeerszaken in het kabinet-Van Agt I. In haar portefeuille zaten onder andere de PTT en de binnenvaart. Zij was als minister betrokken bij de Granaria-affaire. Kroes was van 1982 tot 1989 minister van Verkeer en Waterstaat in het kabinet-Lubbers I en kabinet-Lubbers II. In die functie beijverde ze zich om de maximum rijsnelheid op rijkswegen te verhogen van 100 km/h tot 120 km/h. Het openbaar vervoer werd in die periode getroffen door zware bezuinigingen. Kroes was ook verantwoordelijk voor de start van de Betuweroute. In haar optiek was deze lijn onmisbaar voor de uitbreiding van de vervoerscapaciteit van de Rotterdamse haven naar West-Duitsland.

Ze zette tevens de spreiding van de PTT door, waartoe door het kabinet-Den Uyl was besloten; de hoofddirectie werd verhuisd van Den Haag naar Groningen. Maar tegelijk trof ze voorbereidingen voor de verzelfstandiging van de PTT; de Wet Verzelfstandiging PTT werd op 26 oktober 1988 aangenomen.

Na het aftreden van Wim van Eekelen kreeg Kroes in september 1988 het ministerschap van Defensie aangeboden, maar wees dit af.^[1]

Na haar ministerschap was Kroes vanaf 1 juni 1991 tot 2000 president van de Nederlandse Universiteit Nyenrode.

Eurocommissaris

Op 22 november 2004 werd Kroes EU-commissaris, met als portefeuille mededinging. Zij was de eerste vrouwelijke EU-commissaris voor Nederland.

Kroes' commissariaat was vanaf het begin omstreden, vanwege haar belangenverstrengeling in de fregattenaffaire^[bron?], haar rol in de TCR-affaire (subsidie voor bedrijf van bevriende ondernemer) en haar ondoorzichtige zakelijke banden met Jan-Dirk Paarlberg, die ook in 2004 al verdacht werd van betrokkenheid bij de moord op Willem Endstra.^[2] Omdat Kroes als commissaris eerder bij een aantal bedrijven betrokken was, werd op voorhand besloten dat zij een aantal dossiers niet zou behandelen. Wel keurde zij de overname van Doubleclick door Google goed,^[3] in weerwil van bezwaren.

Bij haar aantreden werd Kroes door de Nederlandse Europarlementariër Paul van Buitenen beschuldigd van verwijtbaar handelen. Volgens hem had zij het Nederlandse parlement voorgelogen in de TCR-affaire, was ze op de hoogte van -, of betrokken bij diverse dubieuze zakelijke deals, en had ze een geheime bankrekening in Zwitserland. Kroes daagde hem uit met bewijzen te komen. Van Buitenen kwam na eigen onderzoek tot de conclusie dat zijn beschuldigingen onterecht waren.^[4]

Kroes maakte veelvuldig gebruik van de mogelijkheid om geldboetes op te leggen en hele sectoren door te lichten. Haar voorganger Mario Monti had tijdens zijn termijn voor 3,2 miljard euro aan boetes opgelegd; Kroes legde negen miljard op. Microsoft kreeg een recordboete van 497 miljoen euro, vanwege de koppelverkoop van Windows Media Player met Windows.^[5] Vier producenten van autoruiten kregen gezamenlijk een boete van 1,4 miljard euro vanwege prijsafspraken en het verdelen van de markt.^[6]

In 2005 deed Kroes een voorstel om het onderling vaststellen van prijzen van vliegtickets via de IATA af te schaffen. Verder dwong Kroes verschillende bedrijven, waaronder de Nederlandse bank ING om af te slanken, nadat zij tijdens de kredietcrisis staatssteun ontvingen. Ook dwong zij ABN AMRO bepaalde delen van de bank te verkopen, omdat het anders een te groot monopolie zou krijgen. Hierover lag zij in de clinch met het Nederlandse ministerie van Financiën.^[7]

Er was lange tijd onzekerheid of Kroes door Nederland voor een tweede termijn zou worden voorgedragen als Eurocommissaris. Hierbij speelden onder andere partijpolitieke belangen een rol - de VVD had al twee termijnen de Europese Commissaris namens Nederland geleverd en de VVD zat op dat moment niet in de Nederlandse regering - en de mogelijke ambities van Jan Peter Balkenende voor de functie van Voorzitter van de Europese Raad. Op 24 november 2009 werd Kroes toch voorgedragen. In de nieuwe commissie werd ze belast met het beleid voor ICT en Telecommunicatie en was ze bovendien een van de vicevoorzitters.^[8]

Ze was in haar functie aanwezig op de Bilderbergconferentie in 2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010^[9] en 2011.^[10]

In 2010 werd ze enkele malen genoemd als nieuwe minister-president van Nederland. Ze zou dan de eerste vrouwelijke premier van Nederland zijn geworden. Fractievoorzitter in de Tweede Kamer Mark Rutte gaf aan dat hij bij een minderheidskabinet in de Kamer zou blijven en Kroes, of partijvoorzitter Ivo Opstelten, naar voren zou schuiven als premier. Hier week hij later van af toen hij aangaf zelf premier te willen worden van het minderheidskabinet van VVD en CDA met gedoogsteun van de PVV.

Op 4 mei 2012 maakte Kroes bekend dat ze zich niet voor een derde termijn als Eurocommissaris voor Nederland beschikbaar zou stellen.^[11] Als Nederlands Eurocommissaris werd zij opgevolgd door Frans Timmermans. Haar portefeuille werd overgenomen door Günther Oettinger en Andrus Ansip.

In 2019 werd Kroes door de Vlaamse liberale partij Open Vld gevraagd voor haar Europese lijst voor de verkiezingen. Kroes kreeg er de lijstduwersplaats bij de opvolgers.^[12]

Functies in het bedrijfsleven

Op 8 maart 2015 werd bekend dat Kroes, na toestemming van de Europese Commissie, als adviseur van de Amerikaanse BofA Securities (voorheen Bank of America Merrill Lynch) ging werken.^[13] In 2016 stopte Kroes na 1,5 jaar als speciale gezant bij StartUp Delta.^[14] Op 1 mei dat jaar trad ze toe tot de Board of Directors van Salesforce, een leverancier van zakelijke software.

In 2016 werd Kroes voorzitter van de beleidsadviesraad van het internationale taxibedrijf Uber.^[15] In oktober 2018 vertrok ze.^[16]

Controverses

Aan het einde van de jaren tachtig liep intensief onderzoek naar milieucriminaliteit onder chemische afvalverwerkingsbedrijven uit op een fiasco.^[17] Kroes had als minister van Verkeer en Waterstaat het plan opgevat subsidie te verstekken aan de bedrijven TCA en TCR (Tanker Cleaning Amsterdam, resp. Rotterdam). Hoewel zij op de hoogte was gesteld van de criminele activiteiten van het bedrijf, waaronder het mengen van chemisch afval in stookolie, zette ze de subsidies door. De resulterende TCR-affaire leidde in 1997 tot een parlementair onderzoek. Van de onderzoekscommissie kreeg Kroes het verwijt dat zij een malafide bedrijf met overheidssubsidie in het zadel had geholpen, waardoor de milieumisdrijven mogelijk werden.

Midden jaren negentig was Kroes betrokken bij de fregattenaffaire: de mislukte aankoop van een zestal Nederlandse fregatten (a 1,2 miljard euro) door de Verenigde Arabische Emiraten. Als voorzitter van een consortium van Holland Signaal, Ballast Nedam en Koninklijke Schelde (gesteund door de Koninklijke Marine, het Rotterdams Havenbedrijf en EZ) poogde Kroes een ruil van de fregatten tegen olieleveranties te bewerkstelligen. Toen bleek dat ze haar voorzitterschap ook gebruikte om de zakelijke belangen van een persoonlijke vriend, de zakenman Joop van Caldenborgh, te dienen, werd ze door de overheid uit haar functie ontheven.^[2] Pas in 2011 werd bekend dat ze ook prins Bernhard naar voren had geschoven als lobbyist in deze deal, in strijd met de afspraken die het kabinet-Den Uyl na de Lockheed-affaire met de prins had gemaakt.^[18] De fregattenaffaire bracht Kroes in contact met de Jordaanse investeerder Amin Badr-El-Din, met wie ze enige jaren later het bedrijf Mint Holdings zou leiden, dat van plan was een deel van Enron over te nemen.^[19]

In juli 2022 bleek uit de Uber Files, documenten in handen van het International Consortium of Investigative Journalists (ICIJ) en de Britse krant The Guardian, dat Kroes heimelijk en tegen de regels in voor het Amerikaanse sofwarebedrijf en taxidienst Uber zou hebben gelobbyd^[20], en onderzoek door Nederlandse autoriteiten naar dat bedrijf zou hebben geprobeerd te beïnvloeden. Volgens de richtlijnen van de Europese Commissie had ze niet mogen lobbyen gedurende de achttien maanden na haar aftreden als Europees Commissaris; de commissie zou tot twee keer toe expliciet hebben aangeduid dat activiteiten ten gunste van Uber onder dit verbod vielen. Na die achttien maanden werd ze voorzitter van de adviesraad van Uber.

Volgens Kroes zelf had zij "noch een formele noch informele rol bij Uber",^[21] voorafgaand aan haar officiële aanstelling bij Uber in mei 2016. Wel verklaarde zij als gezant bij StartupDelta "interactie te hebben [gehad] met een breed scala aan bedrijven, gouvernementele en non-gouvernementele organisaties, om een bedrijfsvriendelijk eco-systeem te promoten".^[21] Volgens het ministerie van Economische Zaken mocht de Special Envoy geen ministers of hoge ambtenaren benaderen ten faveure van grote bedrijven. Ook was Uber allang geen startup meer.^[22]

Privéleven

Op 5 juni 1965 trouwde Kroes met Wouter Jan Smit, een navigatie-officier bij de Koninklijke Marine; van dat moment tot haar echtscheiding noemde zij zich Smit-Kroes. Na haar ministerschap scheidde ze in juli 1991, waarna ze in 1995 op haar verjaardag trouwde met Bram Peper, PvdA'er en toentertijd burgemeester van Rotterdam, van wie ze in 2003 scheidde. Uit haar eerste huwelijk heeft ze een zoon. Ze is lid van de Protestantse Kerk in Nederland.

Onderscheidingen

• Ridderorden:
  • Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw, 26 oktober 1981
  • Grootofficier in de Orde van Oranje-Nassau, 20 november 1989
  • Ridder Grootkruis in de Orde van Oranje-Nassau, 19 november 2015
• Overige onderscheidingen en prijzen:
  • Legpenning met oorkonde Vereniging Kust- en Oeverwerken
  • Wolfert van Borselenpenning, gemeente Rotterdam
  • Penning van verdienste Algemeen Verbond Bouwbedrijf, 27 februari 1990
  • Schilthuispenning, voor aan het waterstaatsrecht bewezen diensten, 20 februari 1992
  • International Road Federation Man of the Year-award, 17 mei 1993
  • Eredoctoraat (Doctor of Science) in de economie van de Universiteit van Hull, 1989^[23]
  • Vrouw in de Media Award over 2009
  • Aletta Jacobsprijs, Rijksuniversiteit Groningen, 8 maart 2010
  • Honorary fellow (en universiteitspenning) Technische Universiteit Delft, 3 september 2012
  • Vrede van Nijmegen Penning, 7 mei 2014
  • Eredoctoraat (doctor honoris causa) van de Open Universiteit, 26 september 2014
  • Oeuvreprijs Machtige Vrouwen van het feministische maandblad Opzij, november 2014^[24]
  • Eredoctoraat (doctor honoris causa) van de Universiteit Twente, 25 november 2016

Zie ook

• Lijst van Nederlandse Eurocommissarissen

Wikiquote heeft een of meer citaten van of over Neelie Kroes.

Zie de categorie Neelie Kroes van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.