Zamek Sieniawskich w Międzybożu

Zamek Sieniawskich w Międzybożu

Zamek w 2020 roku
Państwo	Ukraina
Obwód	chmielnicki
Miejscowość	Międzybóż
Ukończenie budowy	1366 r.
Ważniejsze przebudowy	XVI w.
Zniszczono	1914-18, 1939-45
Pierwszy właściciel	Koriatowiczowie
Kolejni właściciele	Mikołaj Sieniawski, Rafał Sieniawski, Czartoryscy, ks. Adam Czartoryski
Położenie na mapie obwodu chmielnickiego Zamek Sieniawskich w Międzybożu
Położenie na mapie Ukrainy Zamek Sieniawskich w Międzybożu
49°26′19″N 27°24′10″E/49,438611 27,402778
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Zamek Sieniawskich w Międzybożu – obronny zamek wznieśli Koriatowicze, którzy okoliczne dobra w 1366 r. dostali od króla Polski Kazimierza Wielkiego^[1].

Historia

W 2 połowie XIII wieku tereny te opanował litewski książę Olgierd^[2]. W 1366 król Kazimierz Wielki po opanowaniu Podola nadał Międzybóż księciu Lubartowi, jednak przypuszczalnie warownia istniała tu już wcześniej^[2]. Następnie Międzybóż znalazł się w rękach możnego rodu Koriatowiczów. Na początku XVI wieku Międzyboż był własnością Marcina Zborowskiego^[3]. W 1540 roku kupił od niego Międzybóż hetman wielki i wojewoda ruski Mikołaj Sieniawski i w posiadaniu jego rodu zamek pozostawał przez około 200 lat^[3]. W tym okresie Mikołaj Sieniawski przeszedł na wyznanie kalwińskie^[3]. Obiekt przypuszczalnie został wzmocniony o nowe fortyfikacje około XVI wieku oraz zbudowano na terenie zamku nowy pałac z wczesnorenesansową attyką. Zamek musiał być już ówcześnie mocną fortyfikacją, ponieważ w 1566 roku Mikołaj Sieniawski zdołał się w nim obronić przed Tatarami, mimo niewielkiej załogi broniącej warowni^[2]. Na znak powrotu rodziny do katolicyzmu w 1591 roku na dziedzińcu zamkowym Rafał Sieniawski polecił zbudować renesansową kaplicę pod wezwaniem św. Stanisława^[3]. W 1666 zamek obronił się podczas oblężenia wojsk turecko-kozacko-tatarskich^[2]. W 1672 zamek, na mocy Traktatu buczackiego, wydano w ręce Turków, którzy zbudowali w nim meczet. Wkrótce po bitwie pod Wiedniem w 1683 r. zamek opanował Sieniawski, który rok później od króla Jana III Sobieskiego otrzymał go w dziedziczne władanie^[4][2] W czasie, gdy był rezydencją baszów tureckich, był przez nich odrestaurowany w stylu wschodnim^[4][5].

W 1730 roku na skutek małżeństwa Augusta Aleksandra Czartoryskiego z Zofią z Sieniawskich, wdową po Stanisławie Denhoffie, Międzybóż, wraz z ogromną fortuną Sieniawskich, przeszedł we władanie Czartoryskich^[2]. Miasto stało się przez to administracyjną „stolicą" dóbr podolskich rodu Czartoryskich^[2].

Od września 1790 r. do lipca 1791 r. stacjonował tu Tadeusz Kościuszko, który dowodził stąd czterema pułkami na Podolu i Wołyniu^[3][5]. W czasach Czartoryskich w zamku istniała szkoła powiatowa. Ks. Adam Czartoryski był gorliwym zwolennik szerzenia oświaty wśród swych poddanych, darował zamek na szkołę, która została otwarta 10 października 1814 r. w obecności licznie zgromadzonej szlachty^[5]. Po powstaniu listopadowym władze carskie zamknęły szkołę i w 1831 roku skonfiskowały Czartoryskim zamek, który przeznaczono dla rosyjskiego wojska^[1][2]. Podczas manewrów wojsk stacjonujących na Podolu, na zamku przebywali carowie Rosji: Mikołaj I Romanow i Aleksander II Romanow^[5].

Później jego mury mieściły szkołę powiatową, w której nauki pobierał Leonard Sowiński. Napisał on:

19 sierpnia 2023, w czasie inwazji Rosji na Ukrainę, w efekcie rosyjskiego ataku dronów doszło do zniszczeń na terenie obiektu. Fala uderzeniowa spowodowała uszkodzenia m.in. dachu Wieży Rycerskiej oraz okien i drzwi mieszczącego się na zamku muzeum^[7].

Architektura

Z inicjatywy Mikołaj Sieniawskiego nastąpiła rozbudowa wcześniejszego zamku, której celem było polepszenie walorów obronnych. Zbudowano mury z cegły i kamienia o wysokości kilkunastu metrów^[2]. Wzniesiono również pałac z attyką w stylu renesansowym oraz 3 wieże wspomagające obronę murów^[1]. Obronę zamku od wschodu wzmacniała przystosowana do użycia broni palnej wielka basteja w kształcie czwórliścia^[2].

W latach 1581–1586 Rafał Sieniawski, kasztelan kamieniecki, wybudował w zamku kaplicę, w której posługa parafialna odbywała się do 1632 r. W XVIII w. kaplicę przerobiono na cerkiew i ozdobiono w stylu bizantyjskim^[5]. Zamek poważnie uszkodzono podczas I i II wojny światowej.

Do czasów współczesnych zachowały się baszty, obwodowe mury obronne, kaplica Rafała Sieniawskiego i zrujnowany pałac renesansowy^[1].

Przypisy

Bibliografia

• Палац Сенявських – Чарторийських в Меджибожі. Історико-архітектурні дослідження та реставрація. 2018 рік (Pałac Seniawskich – Czartoryskich w Międzybożu. Historyczno-architektoniczne badania i renowacja), Żytomierz 2018 rok, ISBN 978-617-7703-11-1.
• Tadeusz Polak, Zamki na Kresach: Białoruś, Litwa, Ukraina, Wydawnictwo Pagina, Warszawa 1997, ISBN 83-907506-0-0.
• Zamek w Międzyborżu, [w:] Przyjaciel Ludu, 1843, nr 20, s. 153–154, 156-157
• Sobieszczański F. M., Zamek w Międzybożu, [w:] Biblioteka Warszawska. Pismo poświęcone naukom, sztukom i przemysłowi, 1848, nr 1, s. 192–199
• Pułaski Kazimierz, Międzybóż, [w:] Kłosy, 1872, nr 382, s. 274–275
• Krauze Fryderyk, Podole, Biblioteka Warszawska, 1876, nr 2, s. 348–352
• Grygolewski Mateusz, Korespondencje, [w:] Dziennik literacki, 1860, nr 55, s. 439–440

Linki zewnętrzne

• Międzyboż, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 365 .
• Zamek Sieniawskich w Międzybożu
• Kamera na żywo zamku Sieniawskich w Międzybożu. x-city.ua. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-02)].
• Zamek w Międzybożu na filmie z drona.
• Archiwalne widoki zamku w bibliotece Polona