Pałac Krzeczunowiczów w Bołszowcach
 Fasada pałacu od strony parku | |||
| Państwo |
| ||
|---|---|---|---|
| Obwód | |||
| Miejscowość | Bołszowce | ||
| Adres | ul. Sadowa 3 | ||
| Styl architektoniczny | neoklasycyzm | ||
| Architekt | |||
| Inwestor | Kornel Krzeczunowicz | ||
| Rozpoczęcie budowy | 1926 | ||
| Ukończenie budowy | 1929 | ||
Położenie na mapie obwodu iwanofrankiwskiego  | |||
Położenie na mapie Ukrainy  | |||
 49°11′04,1549″N 24°44′18,6262″E/49,184487 24,738507 | |||
| |||
Pałac Krzeczunowiczów – neoklasycystyczny pałac we wsi Bołszowce w obwodzie iwanofrankiwskim na Ukrainie, zbudowany w latach 1926–1929, początkowo siedziba rodowa polskiej rodziny szlacheckiej Krzeczunowiczów.
Historia budowy
Pałac został wzniesiony na miejscu dawnego majątku rodzinnego Małeckich, wybudowanego ok. 1800 roku[1]. Rodzina Krzeczunowiczów, która na początku XIX wieku stała się spadkobiercą Bołszowiec, odziedziczyła także kilkakrotnie przebudowywany pałac[1]. W połowie XIX wieku dwór był trzypiętrowym, prostokątnym budynkiem z podwyższonym środkowym i dwoma bocznymi ryzalitami[2].
Podczas I wojny światowej dworek Małeckich został praktycznie całkowicie zniszczony[1]. W latach 1926–1929 Kornel Krzeczunowicz ufundował tutaj nowy budynek, zaprojektowany przez polskiego architekta Tadeusza Mokłowskiego, nadając mu pałacowy wygląd[3].
Całkowity koszt budowy pałacu sięgnął około 1,8 mln ówczesnych złotych. Do budowy swojej posiadłości Kornel Krzeczunowicz wykorzystał ten sam rodzaj kamienia, z którego zbudowano zamek króla Daniela w Haliczu[4].
Cechy architektoniczne pałacu
Budynek przypomina typowe kresowe rezydencje z przełomu XVIII i XIX wieku. Przejrzysta architektura głównej fasady pozwala sklasyfikować pałac jako przedstawiciela drugiej fali neoklasycyzmu[3]. Polski badacz zespołów pałacowych i parkowych na Kresach Roman Aftanazy w dziele Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej (tom 7) szczegółowo opisał cechy architektoniczne pałacu w Bołszowcach:
Nowy prostokątny dwór prezentował się mniej dostojnie od strony wejścia niż od tyłu. W jego jednościennej fasadzie z przodu znajdowały się trzy osiowe występy, do których przylegał czterokolumnowy portyk joński, zwieńczony prostokątnym frontem. [...] Tylna fasada wyglądała bardziej monumentalnie. W pobliżu wyraźnego środkowego ryzalitu, z otworami okiennymi wypełnionymi jońskimi pilastrami, znajdowały się dwa boczne ryzality, znacznie wyższe niż reszta budynku, z zakrytymi narożnikami pilastra i oddzielnymi daszkami. [...] Do centralnej części pałacu przylegał duży taras otoczony kamienną balustradą z monumentalnymi dwustronnymi schodami prowadzącymi do parku. [...] Pałac przykryty jest łamanym, czterospadowym dachem, u dołu którego znajdowały się okna pokoi na poddaszu[5].
Rodzina Krzeczunowiczów
Krzeczunowicze byli rodziną kupiecką pochodzenia ormiańskiego. Przybyli do Rzeczypospolitej w drugiej połowie XVII wieku na zaproszenie starosty halickiego Andrzeja Potockiego, założyciela miasta Stanisławowa (obecnie Iwano-Frankiwsk). Jako znani i poważani kupcy, Krzeczunowicze szybko zyskali autorytet w całej Galicji. W 1785 roku dekretem cesarza Józefa II rodzinie Krzeczunowiczów nadano szlachectwo i własny herb[4].
Na początku XIX wieku nestor rodu, Walerian Krzeczunowicz (1790–1866) został spadkobiercą Bołszowiec. Jego syn Kornel starszy (1815–1881), a także wnuk Aleksander (1863–1922) byli posłami na Sejm Galicyjski. Odbudowę rodzinnej miejscowości po zniszczeniach I wojny światowej rozpoczął Aleksander, o którym mieszkańcy mawiali, że „zastał Bołszowce drewniane, a zostawił murowane”[4]. Po jego śmierci w 1922 roku, syn Kornel młodszy (1894–1988) kontynuował dzieło swojego ojca[3].
Oprócz budowy nowego dworu, do wybuchu II wojny światowej na koszt Krzeczunowiczów w Bołszowcach zbudowano ponad 130 budynków gospodarczych, wzniesiono nowy młyn i założono lokalne łowiska. Według późniejszych szacunków, odbudowa i rewaloryzacja miejscowości w dwudziestoleciu międzywojennym kosztowała Krzeczunowiczów około 7 mln złotych[4].
W 1939 roku Kornel Krzeczunowicz wyemigrował wraz z rodziną do Wielkiej Brytanii, gdzie mieszkał przez resztę życia[3]. Jego synem był Andrzej Krzeczunowicz, polski dziennikarz i dyplomata, wieloletni pracownik Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa, ambasador RP w Belgii i Luksemburgu, przy NATO i Unii Zachodnioeuropejskiej, prezes Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie[6].
Współczesność
Po II wojnie światowej pałac w Bołszowcach przez długi czas służył jako lokalny szpital (do połowy lat 90.). Obecnie znajduje się tam dom spokojnej starości. Pałac nie ma dziś oficjalnego statusu zabytku, a zabudowania, od dawna nieremontowane, znajdują się w fatalnym stanie technicznym, co przekłada się na niskie warunki bytowe mieszkańców ośrodka[7][8][9].
Przypisy
- ↑ a b c Більшівці. Більшівцівська громада. [dostęp 2019-11-01]. (ukr.).
- ↑ Андрій Гусак: Сторінками історії містечка Більшівці. Галич давній сучасний, 28.10.2017. [dostęp 2019-11-05]. (ukr.).
- ↑ a b c d Віра Гембарська: Більшівці. Путівник. Бурштин: Диволюб, 2002, s. 51–57. (ukr.).
- ↑ a b c d Andrzej Krzeczunowicz: Bołszowce. Wspomnienie z dzieciństwa na Kresach. Warszawa: DiG, 2004.
- ↑ Roman Aftanazy: Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej. Tom 7. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1993.
- ↑ Z pochodzenia Ormianin, z narodowości Polak. Ród Krzeczunowiczów w służbie Polsce [online], klubjagiellonski.pl [dostęp 2022-10-23] (pol.).
- ↑ Мар'яна Іванців: Лікарня жахів: журналісти показали будинок перестарілих в Більшівцях. МІСТО, 17.01.2018. [dostęp 2019-10-06]. (ukr.).
- ↑ Забуті Богом і людьми: підопічні будинку для людей похилого віку в Більшівцях живуть у жахливих умовах. KURS, 19.12.2017. [dostęp 2019-10-06]. (ukr.).
- ↑ Журналісти показали жахливі умови будинку для людей похилого віку у Більшівцях. Вікна, 05.01.2018. [dostęp 2019-10-06]. (ukr.).
Bibliografia
- Roman Aftanazy: Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej. Tom 7. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1993.
- Andrzej Krzeczunowicz: Bołszowce. Wspomnienie z dzieciństwa na Kresach. Warszawa: DiG, 2004.
- Віра Гембарська: Більшівці. Путівник. Бурштин: Диволюб, 2002, s. 51–57. (ukr.).
- p
- d
- e
Dwory, pałace i zamki na Ukrainie
