Trompe-l'oeil

Ontsnappen aan kritiek, door Pere Borrell del Caso, 1874
Kloosterkerk te Melk, Oostenrijk
Abraham Busschop: Plafondstuk met vogels, 1708
Lüftlmalerei in Oberammergau, Beieren.

Een trompe-l'oeil is een afbeelding in de beeldende kunst waarbij opzettelijk een optische illusie is gecreëerd. Trompe-l'oeils zijn vooral bekend in de schilderkunst als schildertechniek waarbij de illusie van driedimensionale objecten of ruimte wordt gecreëerd door een uitermate realistische en gedetailleerde manier van schilderen. Het woord trompe-l'oeil is Frans en betekent letterlijk "bedrieg het oog", ofwel gezichtsbedrog.

Toepassingen

Over het algemeen wordt het in stillevens toegepast maar ook in muurschilderingen om bijvoorbeeld de echte aanwezigheid van pilaren of standbeelden te suggereren. In plafondschilderingen kan met deze techniek gesuggereerd worden dat er bijvoorbeeld een koepel op de ruimte aanwezig is zoals in de kerk van Sant'Ignazio te Rome. Een specifieke vorm van de trompe-l'oeil is de anamorfose en de Lüftlmalerei in Beieren.

Door het zeer nauwkeurig schilderen van de vormen en vooral de schaduwen van de voorwerpen wordt een sterke illusie bereikt. De belichting moet dan strikt overeenkomen met de belichting die van nature in de ruimte aanwezig is. Deze zeer bewerkelijke en kunstige vorm van schilderen kan worden gezien als een begerenswaardig ambacht, dat ook vrij kostbaar was.

Geschiedenis

De Romeinen gebruikten deze techniek al door op muurschilderingen doorkijkjes naar bijvoorbeeld een tuin te schilderen. Voorbeelden hiervan zijn overgebleven in Pompeï.

In de Renaissance werd de techniek geperfectioneerd, en werd in kloosters, kerken of andere ruimtes bijvoorbeeld een extra deur of raam gesuggereerd. Daarmee werd de ruimtelijkheid vergroot. Wat dit betreft lijkt de techniek wel wat op het gebruik van spiegels om een ruimte groter te laten lijken.

De techniek werd echter ook gebruikt voor kleine stillevens, bijvoorbeeld met als onderwerp memento mori.

Sinds de 17e eeuw werd de techniek bekritiseerd, men vond het schilderen van dit soort leuke onderwerpen plezier voor "platte geesten."[1]

De naam voor de schilderswijze, trompe-l'oell, werd voor het eerst gebruikt op de Parijse salon van 1800 van de hand van Leopold Boilly (1761-1845). Het werk wekte zoveel verbazing dat er een barricade omheen gebouwd moest worden.[1] Hij schilderde bijvoorbeeld ook een marmeren tafelblad, met daarop munten en andere voorwerpen die uit een broekzak leken te komen,[2] en een kruisbeeld met christus op een houten kruis.[3]

In het begin van de twintigste eeuw werd de techniek in allerlei rijk versierde interieurs toegepast door zogeheten "peintre-décorateurs." De kubisten uit die tijd pasten de techniek ook toe in hun stillevens,[4] zoals Juan Gris, maar ook Pablo Picasso, Georges Braque.

Optische illusies komen ook voor in de mozaïekkunst, de beeldhouwkunst, de schrijnwerkerij en in straatkunst (krijttekeningen, graffiti). Een voorbeeld is het vloermozaïek van de niet-geveegde kamer, die werd ontwikkeld bij de oude Grieken.[5]

Eind 20ste en begin 21ste eeuw worden huizenhoge muurschilderingen in trompe-l'oeil gerealiseerd op kale muurvlakken, zoals in de Franse plaatsen Cannes, Langres en Besançon, in het Zweedse Gävle en het Noorse Stavanger. Zelfs vrachtwagens worden zo beschilderd dat men de indruk krijgt erin te kunnen kijken.

Bekende schilders

In trompe-l'oeil gespecialiseerde schilders zijn onder meer:

Afbeeldingen

  • Trompe l’oeil van de vogeljacht, 1666
    Trompe l’oeil van de vogeljacht, 1666
  • Raphaelle Peale, 1823
  • Hedendaags trompe-l'oeil van de Panagia te Folegandros
    Hedendaags trompe-l'oeil van de Panagia te Folegandros
  • Trompe-l'oeil (anamorfose) in Wellington (Nieuw-Zeeland)
    Trompe-l'oeil (anamorfose) in Wellington (Nieuw-Zeeland)
  • Trompe-l'oeil in Lyon
    Trompe-l'oeil in Lyon
  • Grisaille van stucornament
    Grisaille van stucornament
  • Trompe-l'oeil van Johann Heinrich Füssli
    Trompe-l'oeil van Johann Heinrich Füssli
  • Trompe-l'oeil in New York
    Trompe-l'oeil in New York
  • Trompe-l'oeil in Keulen
    Trompe-l'oeil in Keulen
  • Trompe-l'oeil in Pont-de-Vaux, Frankrijk
    Trompe-l'oeil in Pont-de-Vaux, Frankrijk
  • Trompe-l'oeil in Bédarieux, Frankrijk
    Trompe-l'oeil in Bédarieux, Frankrijk
  • Trompe-l'oeil in Le Puy-en-Velay, Frankrijk
    Trompe-l'oeil in Le Puy-en-Velay, Frankrijk
  • Detail van nevenstaande trompe-l'oeil: middeleeuwse pelgrim en hedendaagse wandelaar op de Via Podiensis
    Detail van nevenstaande trompe-l'oeil: middeleeuwse pelgrim en hedendaagse wandelaar op de Via Podiensis

Externe link

  • Overzichtssite met trompe-l'oeils
  • Trompe-l'oeilschilders in Nederland, 20e eeuw
Bronnen, noten en/of referenties
  1. ↑ a b c d e De vrolijkmakende kunst van bedrog voor het oog. NRC. Geraadpleegd op 16 december 2022.
  2. ↑ Trompe l’Oeil ca. 1799-1804. www.metmuseum.org. Geraadpleegd op 16 december 2022.
  3. ↑ (en) Louis-Léopold Boilly: French painter of the risqué, the humorous and everyday life | Art UK. artuk.org. Geraadpleegd op 16 december 2022.
  4. ↑ Cubism and the Trompe l’Oeil Tradition. www.metmuseum.org. Geraadpleegd op 16 december 2022.
  5. ↑ Nicolaas Matsier, Het bedrogen oog, ISBN 978 90 6169 871 5
  6. ↑ (en) Ffolliott, S (16 april 2013). Early Modern Women Artists. Ashgate Research Companion to Women and Gender in Early Modern Europe Routledge 2013
Mediabestanden
Zie de categorie Trompe l'oeil van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.