Wonderen van Jezus

De wonderen van Jezus zijn de veronderstelde bovennatuurlijke verrichtingen van Jezus, die worden beschreven in de evangeliën, enkele apocriefen van het Nieuwe Testament en de Koran. Christelijke schrijvers hebben door de eeuwen heen de wonderen die in de vier evangeliën aan Jezus worden toegeschreven geanalyseerd. Vaak wordt aan elk wonder een bijzonder leerstuk verbonden dat overeenkomt met Jezus' boodschap.^[1]

Soorten wonderen

Jezus' wonderen kunnen in vier groepen onderverdeeld worden: genezingen, exorcisme, opwekkingen uit de dood en beheersing van de natuur.^[2] H. van der Loos onderscheidt enerzijds wonderen die mensen betreffen en anderzijds wonderen waarin de natuur beheerst wordt - bijvoorbeeld als Jezus over het water loopt.^[3] In de eerste categorie zijn er genezingen van een ziekte - bijvoorbeeld de genezing van de blinde van Bethsaïda^[4] - exorcismes en opwekkingen van de doden.^[5] Een gemeenschappelijk kenmerk van de wonderen van Jezus in de evangeliën is dat hij deze belangeloos verrichtte.^[6]

Er worden ook wonderen beschreven die aan Jezus zelf voltrokken werden, zoals de gedaanteverandering van Jezus en de dood en herrijzenis van Jezus.^[7] Deze worden niet als wonder van Jezus beschouwd.

Motieven

Volgens de synoptische evangeliën (Marcus, Matteüs en Lucas) weigerde Jezus wonderbaarlijke tekenen te geven van zijn gezag.^[8] Toch geloven christenen dat Jezus' wonderbaarlijke genezingen een vervulling waren van profetieën van Jesaja en beschouwen zij mede om die reden Jezus als de Messias die in het Oude Testament voorspeld wordt.^[9][10]

Volgens de Catechismus van de Katholieke Kerk verrichtte Jezus wonderen om de volgende redenen:

Jezus laat zijn parabels vergezeld gaan van talrijke "machtige daden, wonderen en tekenen" (Hand. 2, 22), die tonen dat het koninkrijk in Hem aanwezig is. Zij getuigen van het feit dat Jezus de aangekondigde Messias is. De tekenen die Jezus heeft verricht getuigen ervan dat de Vader Hem gezonden heeft. Zij nodigen ertoe uit in Hem te geloven. Aan hen die zich in geloof tot Hem richten, geeft Hij wat zij vragen. Dan versterken de wonderen het geloof in Hem die de werken van zijn Vader doet: zij getuigen dat Hij de Zoon van God is.^[11]

Interpretatie

Hedendaags christendom

De meeste theologen zien de wonderen van Jezus op grond van onderzoek als symbolische en mythologische verhalen, net als de vrijzinnige protestanten.^{[12][13][14][15]} Maar volgens het Amerikaanse Jesus Seminar zijn ten minste enkele genezingen door Jezus aannemelijk.^[16][17]

Recente wonderen

De Rooms-katholieke kerk heeft een lange traditie om wonderen te erkennen. De procedure van de heiligverklaring vereist een wonder dat is verricht op voorspraak van de overleden kandidaat-heilige tot wie gebeden wordt. Het wonder bestaat uit een onverklaarbare genezing en wordt voor de RK-kerk getoetst door een commissie van artsen.

Aan de Poolse rabbijn Yisroel ben Eliezer (de Besht, 1698-1760) werden honderden vreemdsoortige wonderen toegeschreven in het boek Shivḥei ha-Besht (1814-1815). Recent worden wonderen toegeschreven aan reeds overleden of nog levende personen, bijvoorbeeld aan Menachem Mendel Schneersohn, Moeder Teresa, Paus Johannes Paulus II, Thomas Lee Osborn, Jan Zijlstra en Jomanda.

Niet-religieuze interpretatie

De Schotse filosoof David Hume publiceerde een invloedrijk essay over wonderen in zijn An Enquiry Concerning Human Understanding (1748), waarin hij betoogde dat geen enkel bewijs voor wonderen de mogelijkheid weerlegde dat degene die het wonder beschreef zichzelf en anderen misleidde:

Omdat de waarheid vaker geweld wordt gedaan door getuigenissen over religieuze wonderen dan over andere gebeurtenissen, moet dit wel het gezag van die getuigenissen ondermijnen. Dat brengt ons ertoe ze niet serieus te nemen, ook al worden ze onder de mooiste voorwendselen naar voren gebracht.^[18]

Bart Ehrman stelt dat juist de aanname van de universaliteit van de natuurwetten wetenschap mogelijk maakt, terwijl wonderen per definitie indruisen tegen de manier waarop de natuur gewoonlijk werkt. Hierdoor is het voor historici in beginsel onmogelijk de verhalen over Jezus' wonderen te bevestigen of weerspreken.^[17]

Historische context

Geloof in wonderen was wijdverbreid in de klassieke oudheid. Goden en halfgoden als Heracles (Hercules), Asclepius (een Griekse arts die een god werd) en Isis uit Egypte genazen volgens het volksgeloof zieken en verrichtten opwekkingen uit de dood.^[19] Tevens was de gedachte wijdverbreid dat sterfelijke mensen deze wonderen konden verrichten, als ze maar voldoende beroemd en deugdzaam waren. Over filosofen als Pythagoras en Empedocles deden mythen de ronde dat ze stormen op zee bedwongen en ziekten verdreven: ze werden gezien als goden.^[20][21] De verrichtingen van Apollonius van Tyana (2 n.Chr - ca. 98 n.Chr.) waren zo beroemd en leken zo op die van Jezus, dat de platonicus Porphyrios, een tegenstander van de christenen uit de derde eeuw, ze aanhaalde om aan te tonen dat Christus niet origineel was en ook niet goddelijk. (Eusebius van Caesarea pleitte tegen dit argument.)^[22]

Jodendom

Ook in het antieke Jodendom was geloof in wonderen normaal. Het kunnen verrichten van wonderen leidde echter niet tot een verhoogde status, zoals (de) Messias of Zoon van God.^[23] Flavius Josephus beweerde dat de Joden de wijsheid van Salomo hadden geërfd en hen in staat stelde tot genezingen en exorcisme.^[24] Het geloof dat deze twee zaken samenhingen, was algemeen: ziekte werd veroorzaakt door boze geesten (demonen), dus als die werden uitgeworpen, leidde dat tot genezing.^[25]

In de Hebreeuwse Bijbel worden diverse wonderen genoemd die Mozes verrichtte en wordt verteld dat de profeten Elia en Elisa mensen van melaatsheid (in Nieuwe Bijbelvertaling: huidvraat) hadden genezen en doden hadden opgewekt.^[26]

De rabbijnse literatuur vermeldt vier wonderdoeners uit de periode van de Tweede Tempel, van wie er twee uit Galilea kwamen. Beiden waren arm. Abba Hilkia bad om regen in een tijd van droogte. Rabbi Hanina ben Dosam leefde een generatie na Jezus (stierf circa 65). Men hoorde over hem een hemelse stem. Het vermogen wonderen te doen, werd toegeschreven aan de bijzondere relatie die deze mannen met God hadden.^[27]

Vroege christendom

Justinus de Martelaar merkte op dat Jezus' genezingen leken op de wonderen die aan Asclepius werden toegeschreven.^[28] Lucianus van Samosata beschreef de werkwijze van exorcisten die de boze geest bevroegen, bedreigden en met een bevel uitdreven.^[29][30]

Vergelijking van de wonderen in de vier evangeliën

Aantal

Het aantal wonderen is afhankelijk van hoe ze geteld worden. Bij de opwekking van de dochter van Jaïrus wordt bijvoorbeeld zowel een vrouw genezen als een kind uit de dood opgewekt, maar de gebeurtenissen worden samen vermeld. De vermelding dat het kind 12 jaar oud was en de vrouw al 12 jaar ziek leidde tot verschillende interpretaties. Bovennatuurlijke gebeurtenissen als de annunciatie, voorafgaand aan Jezus' werkzame periode en gebeurtenissen na afloop van Jezus' opstanding, worden meestal niet tot de wonderen gerekend, evenmin als de toepassing van bovennatuurlijke kennis van de vrouw bij de bron.^{[31][32][33][34]}

Niet altijd is het duidelijk of sommige wonderen dubbel vermeld worden, zoals de genezing van de dienaar van de centurio. Mattheüs 8:5-13 en Lucas 7:1-10 vermelden hoe Jezus op afstand de dienaar van een Romeinse centurio genas, terwijl Johannes 4:46-54 een soortgelijke gebeurtenis te Kafarnaüm noemt, waar het om de zoon van een hoveling gaat.

Het enige wonder dat alle vier de evangeliën vermelden is de spijziging van de vijfduizend.^[35]

De drie synoptische evangeliën (Matteüs, Marcus en Lucas) hebben 14 wonderen gemeen, Marcus en Lucas 15, Matteüs en Marcus 19, en Matteüs en Lucas 15.

Johannes vermeldt zeven wonderen (met de opstanding en de wonderbare visvangst daarna negen), die tekenen genoemd en waarvan er vijf alleen bij hem staan. Ze lopen van het veranderen van water in wijn aan het begin van Jezus' werkzaamheid tot aan de opwekking van Lazarus uit de dood aan het einde.^[36][37] Johannes zegt: "Jezus heeft nog veel meer gedaan: als al zijn daden, een voor een, opgeschreven zouden worden, zou de wereld, denk ik, te klein zijn voor de boeken die dan geschreven moesten worden."^[38]

Tabel

De onderstaande tabel geeft de wonderen met hun benaming, type en plaats in het Nieuwe Testament en analogie/parallel buiten het Nieuwe Testament. Vele wonderen komen overeen of vertonen parallellen met wonderen van Elia en Elisa, die in het Oude Testament vermeld worden. De typen zijn als volgt afgekort:

• G = genezing,
• N = natuurbeheersing,
• O = opwekking uit de dood en
• U = uitdrijving van een boze geest.

De evangeliën staan in de kolommen van de tabel bij benadering in historische volgorde: Marcus het eerst, Johannes het laatst, Mattheüs en Lucas die veel aan Marcus ontlenen in het midden. Jezus was als wonderdoener vooral een genezer: ongeveer de helft van de wonderen betreft een genezing.

Wonderen vermeld buiten het Nieuwe Testament

Apocriefen van het Nieuwe Testament

Ook andere geschriften dan die opgenomen werden in het Nieuwe Testament vermelden wonderen van Jezus. Latere teksten uit de tweede eeuw, de zogenaamde Jeugdevangeliën, verhalen over wonderen die Jezus in zijn jeugd verricht zou hebben. Anders dan in de vier evangeliën, waar Jezus als wonderdoener vooral genas, gaat het in de Apocriefen meestal om beheersing van de natuur (type N) en opwekking uit de dood (O), terwijl uitdrijving van boze geesten (U) niet voorkomt.

Koran

Veel moslims geloven in wonderen.^[51] Twee soera's van de Koran vermelden wonderen van Jezus, zij het zonder bijzonderheden of commentaar.^[52] Het gaat om de soera 3:49 en 5:110, waar verteld wordt dat Isa, zoon van Marjam (Jezus, zoon van Maria) levende vogels van klei maakt, de blinde en melaatse geneest en de doden opwekt.^[53] Vermoedelijk is dit verhaal ontleend aan het apocriefe kindheidsevangelie van Thomas.

Afbeeldingen van wonderen

Genezingen

• 
  Christus geneest de zieken, Rembrandt, 1640/50.
• 
  Genezing van de moeder van Petrus' vrouw, John Bridges (fl. 1818-1854)
• 
  Genezing van de doofstomme van Dekapolis, Bartholomeus Breenbergh (1598-1657) 1635
• 
  Genezing van de blindgeborene, Nicolas Colombel, 1682
• 
  Genezing van de verlamde te Bethesda, Palma il Giovane, 1592
• 
  De blinde man te Bethsaïda, Gioachino Assereto, 1640
• 
  De blinde man Bartimeüs te Jericho, Eustache Le Sueur, 1652-1655
• 
  Genezing van de dienaar van de Centurion, Paolo Veronese
• 
  Christus geneest een zieke vrouw op de sabbath, James Tissot, 1886-1896
• 
  De man met de verschrompelde hand, Byzantijns mozaïek in de Kathedraal van Monreale
• 
  Genezing van een melaatse, Jean-Marie Melchior Doze, 1864
• 
  Genezing van tien melaatsen, gebrandschilderd glas
• 
  Christus geneest de bloedende vrouw, Catacombe van Rome
• 
  Genezing van een lamme te Kafarnaüm, gravure Bernhard Rode, 1780.
• 
  Christus geneest twee blinde mannen, Julius Schnorr, 19de eeuw

Uitdrijvingen

• 
  Een bezeten jongen, Les Très Riches Heures du Duc de Berry, Folio 166r - Musée Condé, Chantilly
• 
  De dochter van de Kanaänitische vrouw, Les Très Riches Heures du duc de Berry, Folio 164r, Musée Condé, Chantilly.
• 
  Uitdrijving in Gerasa, middeleeuwse boekillustratie
• 
  Uitdrijving in de synagoge te Kafarnaüm, Romaans fresco, klooster Lambach, elfde eeuw
• 
  Christus drijft een boze geest uit bij zonsondergang, mozaïek, Sant' Apollinare Nuovo (Ravenna), eind vijfde eeuw
• 
  Uitdrijving bij een blinde en stomme man, Schnorr von Carolsfeld, Bibel in Bildern, 1851-1860
• 
  Uitdrijving bij een stomme, Gustave Doré, 1865

Opwekking van de doden

• 
  Opwekking van Lazarus, kerk Sant'Apollinare Nuovo, Ravenna, mozaïek 6e eeuw
• 
  Opwekking van Lazarus, Duccio, 1310-1311
• 
  Opwekking van de dochter van Jaïrus, Paolo Veronese, 1546
• 
  Jongeling uit Nain, Lucas Cranach de Jongere, rond 1569, kerk Wittenberg
• 
  Opwekking van Lazarus, Giuseppe Salviati (ook Giuseppe Porta, 1520–1575)
• 
  Opwekking van het dochtertje van Jaïrus Annemiek Punt, 2006

Beheersing van de natuur

• 
  Bruiloft te Kana, Giotto, 14e eeuw
• 
  Bruiloft te Kana, Carl Bloch, 1870
• 
  Jezus loopt op het water, Ivan Aivazovsky, 1888
• 
  Christus in de storm op het meer van Galilea, Rembrandt van Rijn, 1633
• 
  Transfiguratie van Jezus, Pietro Perugino, 1497-1500
• 
  Wonderbare visvangst van 153 vissen, Duccio (1255 - 1318)
• 
  Wonderbare visvangst, fresco plafond kathedraal van Spoleto
• 
  Wonderbare visvangst, Konrad Witz, 1443 of 1444
• 
  Wonderbare visvangst, fresco door Rafael, 1515
• 
  Wonderbare visvangst, Jacopo Bassano, 1545
• 
  Vervloeking van de vijgenboom, Byzantijns icoon naar Marcus 11:12–14
• 
  Voeden (spijziging) van de menigte met vijf broden en twee vissen, Bernardo Strozzi, vroege zeventiende eeuw
• 
  Munt in de vissebek, Augustin Tünger, 1486

Zie ook

• Handelingen van de apostelen
• Mozes, Jozua, Elia en Elisa

Engelstalige literatuur

• Clowes, John, 1817, The Miracles of Jesus Christ, J. Gleave, Manchester, UK
• Funk, Robert W. and the Jesus Seminar, 1998 The Acts of Jesus: The Search for the Authentic Deeds of Jesus. Polebridge Press, San Francisco. ISBN 0-06-062978-9
• Kilgallen, John J., 1989 A Brief Commentary on the Gospel of Mark, Paulist Press, ISBN 0-8091-3059-9
• Lockyer, Herbert, 1988 All the Miracles of the Bible ISBN 0-310-28101-6
• Maguire, Robert, 1863 The Miracles of Christ, Weeks and Co. London
• Miller, Robert J. Editor, 1994 The Complete Gospels, Polebridge Press, ISBN 0-06-065587-9
• Rageh Omaar 2003 The Miracles of Jesus Documentaire van de BBC
• Chenevix Trench, Richard, 1846 Notes on the miracles of our Lord. John W. Parker. London
• Van der Loos, H., 1965 The Miracles of Jesus, E.J. Brill Press, Netherlands
• Bersee, Ton, 2021 On the Meaning of 'Miracle' in Christianity. An Evaluation of the Current Miracle Debate and a Proposal of a Balanced Hermeneutical Approach. Peeters Publishers, Leuven