Ronald Plasterk

Ronald Plasterk
Ronald Plasterk (2015)
Algemeen
Volledige naam	Ronald Hans Anton Plasterk
Geboren	12 april 1957
Geboorteplaats	Den Haag
Partij	PvdA
Titulatuur	Prof. dr.
Alma mater	Universiteit Leiden
Functies
1982–1984	Lid gemeenteraad Leiden
2007–2010	Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap
2010–2012	Tweede Kamerlid
2012–2017	Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
2023	Verkenner kabinetsformatie
2023–2024	Informateur kabinetsformatie
Portaal    Politiek

Ronald Hans Anton Plasterk (Den Haag, 12 april 1957) is een Nederlands wetenschapper, ondernemer, columnist en voormalig politicus.

Hij was van 22 februari 2007 tot 23 februari 2010 de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in het kabinet-Balkenende IV, vervolgens lid van de Tweede Kamer, en van 5 november 2012 tot 26 oktober 2017 minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties in het kabinet-Rutte II. Plasterk is opgeleid en gepromoveerd bioloog, gespecialiseerd in de moleculaire genetica en verricht op dat gebied wetenschappelijk onderzoek en verzorgt universitair onderwijs. In december 2018 richtte hij het in 2022 aan farmabedrijf CureVac verkochte Frame Therapeutics op waarvan hij CEO werd.^[1] Daarnaast is hij sinds september 2018 werkzaam als bijzonder hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam.^[2] Sinds 2020 is Plasterk columnist bij dagblad De Telegraaf. Plasterk is lid van de Partij van de Arbeid.

Opleiding en wetenschappelijke loopbaan

Plasterk groeide op in de buurt De Venen die onder de stadswijk Bouwlust en Vrederust in Den Haag Zuidwest valt, en destijds een nieuwbouwgebied was. Na het afronden van het gymnasium aan het Sint-Janscollege, het latere Hofstad Lyceum, in Den Haag ging hij in 1975 biologie studeren aan de Rijksuniversiteit Leiden waarin hij in 1981 zijn doctoraalexamen cum laude behaalde. Tevens studeerde hij vanaf 1980 economie aan de Universiteit van Amsterdam, waarvan hij in 1981 de propedeuse afrondde. Plasterk was van 1981 tot en met 1984 onderzoeksmedewerker aan het biomedisch instituut van de Rijksuniversiteit Leiden en promoveerde hier in 1984 tot doctor in de natuurwetenschappen op een proefschrift over genetisch onderzoek naar de platworm.^[3]

Na zijn promotie ging hij werken als postdoc bij het California Institute of Technology in Pasadena. Hier deed hij onderzoek naar DNA-transpositie in de parasiet Borrelia hermsii. Vervolgens kreeg hij een onderzoeksplaats bij het MRC Laboratory of Molecular Biology in Cambridge, bekend van revolutionaire onderzoeksresultaten op het vakgebied, waar hij onderzoek deed naar de Caenorhabditis elegans, een nematode die als modelorganisme wordt gebruikt. In Cambridge werkte hij samen met de Britse latere Nobelprijswinnaar John Edward Sulston.

Terug in Nederland werkte Plasterk van 1987 tot 2000 bij de Onderzoekschool Oncologie Amsterdam van het Nederlands Kanker Instituut in Amsterdam. Hij begon als groepsleider en werd uiteindelijk directeur van de onderzoeksschool. Van 1993 tot en met 2003 was Plasterk bijzonder hoogleraar in de moleculaire microbiologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam en hoogleraar in de moleculaire genetica aan de Universiteit van Amsterdam. Van februari 2000 tot februari 2007 was hij directeur van het Hubrecht Instituut, een onderzoeksinstituut van de KNAW en hoogleraar in de ontwikkelingsgenetica bij de Universiteit Utrecht. Tevens was hij in 2004 lid van de adviesraad van het Nederlandse Tijdschrift tegen de Kwakzalverij.^[4] Sinds september 2018 is hij aangesteld als hoogleraar "Novel strategies for access to therapeutics" aan de Faculteit der Geneeskunde van de Universiteit van Amsterdam.^[5] Plasterk is sinds 2001 lid van de KNAW (sinds 2007 "in ruste", dat wil zeggen niet actief lid). Verder was hij lid van de Gezondheidsraad, lid van de raad van bestuur van de Wellcome Trust en lid van de Commissie Biotechnologie bij Dieren (CBD). Tevens is hij lid van het Innovatieplatform. In 2020 is een wetenschappelijk artikel uit 2007 van Nederlandse en Zwitserse wetenschappers, daaronder Plasterk, in het toonaangevende tijdschrift Science na ampel beraad teruggetrokken wegens een indicatie dat afbeeldingen mogelijk gemanipuleerd konden zijn, ontdekt door wetenschappelijk beeldfraude detective Elisabeth Bik.^[6][7] Het Hubrecht Instituut startte een onderzoek naar het handelen van de auteurs.^[8]

Politieke loopbaan

Gemeenteraadslid

Van 11 oktober 1982 tot 1 september 1984 was Plasterk gemeenteraadslid in Leiden voor de Partij van de Arbeid. In 2005 en 2006 was hij een van de adviseurs van de Nationale Conventie. In 2006 was hij lid van de programmacommissie van die partij ten behoeve van de landelijke verkiezingen. In die hoedanigheid schreef hij mee aan het verkiezingsprogramma van de PvdA. Ook was hij lid van de commissie Bètacanon.

Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

Van 22 februari 2007 tot 23 februari 2010 was Plasterk de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in het kabinet-Balkenende IV. Speerpunten van zijn wetenschappelijke beleid waren:

• Internationalisering van het universitaire onderwijs: hij zet het beleid van zijn voorgangers (sinds Jo Ritzen) voort door universiteiten te stimuleren om colleges in het Engels te geven;
• Vergroting van de concurrentie onder wetenschappers, bijvoorbeeld door geld dat voorheen via de universiteiten verdeeld werd nu via de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) te verdelen. Dat laatste zou ertoe leiden dat wetenschappers veel meer moeite moeten doen om hun projecten gefinancierd te krijgen (of de kwaliteit van het wetenschappelijke onderzoek erdoor verhoogd werd, kon pas later worden beoordeeld);
• Een duidelijker onderscheid aanbrengen tussen de universitaire bachelor- en masteropleiding; dat zou ertoe moeten leiden dat studenten mobieler worden, bijvoorbeeld door hun studie na de bachelorfase elders in binnen- of buitenland te vervolgen.

Het laatste punt wilde hij bereiken door het invoeren van een harde knip tussen bachelor en master: om aan een master te beginnen moet de bachelorfase volledig zijn afgerond. Zijn plan stuitte op weerstand bij studentenorganisaties, die daartegen twee petities in het leven riepen.^[9][10] De organisatoren van de eerste petitie, voornamelijk lidbonden van de LSVb, organiseerden in december 2008 acties tegen de harde knip.

In oktober 2007 kwam in het nieuws dat Plasterk onder andere overwoog om de basisbeurs voor studenten af te schaffen om verhogingen van lerarensalarissen te kunnen financieren. Dit leidde tot protesten van studenten en de partijen SP, GroenLinks, CDA en ChristenUnie.

In dezelfde periode gaf schrijver Jeroen Brouwers, met bijval uit de culturele wereld, te kennen dat hij het prijzengeld voor de hem toegekende Prijs der Nederlandse Letteren, beledigend laag vond en niet in overeenstemming met het statuur van de bekroning (oeuvreprijs voor een auteur die zijn/haar leven aan de literatuur heeft gewijd). De voor de prijs verantwoordelijke Nederlandse Taalunie liet weten dat een verhoging dan wel indexering van het prijzengeld wellicht niet onredelijk was, maar op dat moment reglementair uitgesloten. De Vlaamse minister Bert Anciaux bracht later echter het gezichtspunt naar buiten dat een aanpassing wel degelijk mogelijk was geweest, maar dat vooral de 'onbuigzame houding' van minister Plasterk het standpunt van de Taalunie in dezen heeft bepaald. De verbeten weigerachtigheid van Plasterk, tegen de opvatting van de Belgische minister voor Cultuur en adviesraden in, om het prijzengeld te verhogen gaf de doorslag bij Brouwers uiteindelijke beslissing de prijs te weigeren. ^[11] Die verhoging is er, onder de aansporing van Brouwers, vanaf 2010 toch gekomen; Brouwers zelf is voor de prijs met het verhoogde prijzengeld niet meer in aanmerking gekomen.

Vanwege de afwezigheid van de premier en de vice-premiers was Plasterk in juli 2008 waarnemend premier van Nederland.

Op zaterdag 2 augustus voer hij als minister mee op een schuit in de Canal Parade, de OC&Gay boot, onderdeel van de Amsterdamse Gay Pride. Samen met andere aanwezige bewindslieden, waaronder de minister van Ontwikkelingssamenwerking Bert Koenders, wilde hij daarmee een statement maken vóór de acceptatie van homo's.^[12] De SGP protesteerde tegen de aanwezigheid van regeringsvertegenwoordigers. Bas van der Vlies, fractieleider van de SGP, noemde het idee 'van de ratten besnuffeld'.^[13]

In het najaar van 2008 kwamen er luide protesten uit de kunstwereld tegen zijn voortzetting van het door het kabinet-Kok II gestarte ingrijpende bezuinigingsbeleid in de kunstensector, er werd over een "kaalslag" gesproken.^[14][15]

Als minister maakte Plasterk op 2 december 2008 bekend dat hij digitale schoolboeken wilde gaan invoeren.^[16] Voor dit doel was Wikiwijs in het leven geroepen.

In april 2009 haalde hij zich wederom de woede van studenten op de hals met een vermindering van het budget van universiteiten met € 100 miljoen die bekend kwam te staan als 'Plasterkkorting'. Het comité ROUW (Redt Ons Hoger onderWijs) initieerde hierop een petitie om een investering van € 100 miljoen te eisen.^[17] Bezuinigingsplannen van Plasterks ministerie, inclusief het plan om de studiefinanciering af te schaffen en te vervangen door een lening, leidden het jaar daarop tot bezettingen en andere acties op Nederlandse universiteiten.^[18] Desondanks werd hij na zijn ambtsperiode uitgeroepen tot beste minister van Onderwijs aller tijden, door de Algemene Onderwijsbond.^[19]

Docenten bleken tevreden over Plasterk: volgens onderzoek van de Algemene Onderwijsbond (AOb) was hij met een rapportcijfer van 5,8 de populairste onderwijsminister.^[20]

Lid Tweede Kamer

Na de val van het kabinet-Balkenende IV op 20 februari 2010 over het verlengen van de militaire missie in Uruzgan en het vertrek van de PvdA-ministers als gevolg hiervan, werd Plasterk op 23 februari 2010 als minister van OCW opgevolgd door André Rouvoet. Diverse van zijn taken gingen echter over naar toenmalig staatssecretaris Van Bijsterveldt. Plasterk stond als nummer 3 op de PvdA-lijst voor de Tweede Kamerverkiezingen van 9 juni 2010. Hij behaalde 32.296 voorkeurstemmen. Sindsdien was hij parlementslid voor de PvdA in de Tweede Kamer. Over die periode in het parlement liet hij zich in een interview met de Volkskrant op 27 december 2016 kritisch uit over toenmalig fractielid Frans Timmermans: "Timmermans zei: 'Ik wil de buitenlandportefeuille. Maar daar zat al iemand op. Bovendien is het een beetje not done. Je komt uit een kabinet, je kent iedereen op het departement. Maar Timmermans heeft net zo lang zijn adem ingehouden totdat hij dat woordvoerderschap had. Hij zei 'Nou, dan doe ik gewoon niks.' Echt, die heeft een half jaar niks gedaan."^[21]

Op 23 februari 2012 maakte hij bekend zich kandidaat te stellen voor het PvdA-partijleiderschap en het fractievoorzitterschap in de Tweede Kamer. Dit betrof, na Martijn van Dam en Diederik Samsom, de derde kandidaatstelling na het plotselinge vertrek van partijleider Job Cohen enkele dagen eerder.^[22] Nebahat Albayrak volgde twee dagen later en Lutz Jacobi vijf dagen later. De partijleider en fractievoorzitter werden gekozen via de partijleiderverkiezing van dat jaar. Hij behaalde 31,6% van de stemmen en werd daarmee tweede achter Diederik Samsom die ruim 54% van de stemmen kreeg.

Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

Na de val van het eerste kabinet Rutte werd Plasterk gevraagd om opnieuw een ministerspost te bekleden, ditmaal als minister van Binnenlandse Zaken in het kabinet-Rutte II. Zijn grootste opdracht binnen het regeerakkoord was het organiseren van de grootste bestuurlijke herindeling sinds de negentiende eeuw. Hij wilde voor 2015 de Noordvleugelprovincie creëren. Dit betrof een voorgestelde fusie van de huidige provincies Noord-Holland, Flevoland en Utrecht, die als voorbeeld moest gaan dienen voor de fusie van de meeste overige provincies. Aanvankelijk zou dat moeten uitmonden in vijf 'landsdelen', in 2014 werd dat aantal bijgesteld naar zeven.^[23] Door gebrek aan enthousiasme bij de lagere overheden moest hij zijn plan echter op de lange baan schuiven. Ook het plan om de Provinciale Staten en Gedeputeerde Staten in te krimpen trok Plasterk in mei 2014 in.^[24]

Meer succes had de minister met zijn Wet normering topinkomens, die paal en perk moest stellen aan de zelfverrijking door bestuurders in de publieke en semipublieke sector. Hoewel er sprake was van grote tegenwerking en er, ook door hemzelf, de nodige uitzonderingen werden gemaakt, luidde de wet toch wel een trendbreuk in.

Zijn positie als minister kwam in het nauw toen begin februari 2014 bleek dat hij op 30 oktober 2013 onjuiste informatie had verstrekt over het verzamelen van 1,8 miljoen Nederlandse telefoongegevens. Deze 'metadata' bleken te zijn vergaard door de AIVD en MIVD en niet door de Amerikaanse veiligheidsdienst National Security Agency, zoals hij had verklaard.^{[25][26][27][28][29][30]} Op 12 februari overleefde hij in de Tweede Kamer een motie van wantrouwen van D66, die door zeven andere oppositiefracties gesteund werd, maar niet door SGP, CU, PvdA en VVD.^[31]

Van 29 juni tot 16 september 2016 werd Plasterk vervangen door Stef Blok (minister voor Wonen en Rijksdienst) omdat hij een operatie moest ondergaan vanwege hartklachten.^[32][33]

Vanaf 27 januari 2017 beheerde hij ook de portefeuille Wonen en Rijksdienst. Hij nam deze taken over van Stef Blok, die de afgetreden minister Ard van der Steur opvolgde als minister van Veiligheid en Justitie.^[34]

Na de politiek

Na zijn positie als minister ging Plasterk per 1 december 2017 aan de slag als Chief Scientific Officer bij myTomorrows in Amsterdam.^[35] Deze onderneming bemiddelt tussen patiënten, artsen, overheden en farmaceutische bedrijven over een snellere beschikbaarheid van nieuwe medicatie. Begin 2018 wordt hij door Bob Löwenberg gewezen op Dr. Jan Koster van het Amsterdam UMC en diens database R2 waarmee men data-analyses kan uitvoeren op genetisch materiaal. Samen komen ze tot het inzicht dat veel tumoren dezelfde unieke genetische mutatie bevatten en kunnen worden aangepakt met behulp van vaccins die gericht zijn op het herkennen van deze mutatie.^[36][37] In december 2018 verliet Plasterk myTomorrows en richtte hij samen met oud-Crucell oprichters Bob Löwenberg en Dinko Valerio de start-up Frame Therapeutics op, waar hij tevens CEO is. Frame richt zich op het ontwikkelen van immuuntherapieën tegen kanker op basis van nieuwe methodes in de genomica en bio-informatica. In 2022 werd Frame overgenomen voor 32 miljoen door CureVac en hernoemd tot CureVac Netherlands.^[38][39] Hij blijft werkzaam in het overnemende bedrijf. Naast zijn werk bij CureVac Netherlands is Plasterk sinds september 2018 werkzaam als bijzonder hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam.^[2]

Kabinetsformatie 2023-'24, verkenner en informateur

Op 28 november 2023, zes dagen na de vervroegde Tweede Kamerverkiezingen in 2023, werd Plasterk op voorstel van PVV-leider Geert Wilders, door de Tweede Kamer aangesteld als vervangend verkenner in aanloop naar de kabinetsformatie. Zijn aanstelling kwam een dag nadat de aanvankelijk door Wilders gekozen verkenner uit eigen gelederen, Eerste Kamerlid voor de PVV Gom van Strien, was teruggetreden in verband met het publiek bekend worden van aangifte van fraudeverdenking door een oud werkgever.^[40] Plasterk sprak met de leiders van alle Tweede Kamerfracties en bood op 11 december van dat jaar zijn eindverslag aan als verkenner.

Op 13 december van dat jaar werd hij aangewezen als informateur voor de kabinetsformatie.^[41][42] De opdracht bestond uit twee onderdelen:

• nagaan of er een gezamenlijke basislijn bestaat voor het waarborgen van de Grondwet, de grondrechten en de democratische rechtsstaat,
• nagaan of er perspectief is op het bereiken van overeenstemming over een aantal belangrijke onderwerpen.

In zijn eindrapport, dat 12 februari 2024 aan de Voorzitter van de Tweede Kamer werd aangeboden, beantwoordde Plasterk de eerste vraag met een 'ja', de tweede vraag kon niet helemaal worden uitgewerkt omdat het NSC de bespreektafel kort voor afloop van deze informatieronde had verlaten. Redengeving was dat er op grond van kort daarvoor bekend geworden cijfers onvoldoende vertrouwen bestond dat de benodigde bezuinigingen met deze partners zouden kunnen worden doorgevoerd en de beloftes uit het eigen verkiezingsprogramma aan de kiezers zouden kunnen worden waargemaakt.^[43] De vier partijen zouden samen niet tot een meerderheids- of minderheidskabinet kunnen komen omdat er voor het NSC een te grote staatsrechtelijke afstand bestaat om met de PVV zitting te nemen in een kabinet.^[44]

Plasterk kwam in zijn rapport tot de volgende aanbeveling: "Het is van het grootste belang voor ons land dat er snel een kabinet komt dat recht doet aan de verkiezingsuitslag, inclusief de grote verschuivingen die daarin hebben plaatsgevonden. Daarom adviseer ik dat de volgende ronde - mede op basis van de gevoerde gesprekken en de resultaten weergegeven in dit verslag - er op gericht is te komen tot het vormen van een dergelijk kabinet."^[43]

Columns

Van 1995 tot 1999 schreef Plasterk columns in het tijdschrift Intermediair, om daarna over te stappen naar de Volkskrant. In zijn columns gaf hij zijn mening over ontwikkelingen binnen zijn vakgebied, maar ook daarbuiten. Het boek Leven uit het lab (2000) komt voort uit deze columns. Hij stopte met het schrijven van deze columns na aanvang van zijn politieke carrière. Ook was Plasterk van 1999 tot aan zijn politieke leven in 2007, columnist bij het televisieprogramma Buitenhof van de omroepen VPRO, VARA en NPS.

In 2000 stelde Plasterk in zijn Volkskrant-column dat het Fries geen taal is ('een sprookje' noemde hij die aanduiding), maar een dialect. Hij werd daarop door het Genootschap Onze Taal beticht van gebrek aan kennis van zaken. Als onderwijsminister hield hij in mei 2007 voor de Christelijke Hogeschool Nederland in Leeuwarden een toespraak in het Fries, hetgeen hem niet makkelijk afging. Hij bracht het als een handreiking, maar liet ook blijken dat hij zijn standpunt niet had verlaten.^[45] Overigens was hij in oktober 2013 als minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties ondertekenaar van de Wet gebruik Friese taal.^[46]

In 2005 mengde Plasterk zich in de discussie over de Europese grondwet, aan de zijde van de tegenstanders.

Sinds 2020 is Plasterk columnist bij De Telegraaf. Hij toonde zich daar kritisch op onder andere het Klimaatakkoord en de Europese Unie. Tijdens de verkenning van de formatie van 2023 stopte hij tijdelijk als columnist.^[47]

Opstelling tegenover religie

Plasterk is, van huis uit, rooms-katholiek opgevoed en bleef katholiek in zijn schooltijd. Hij bezocht te Den Haag het gymnasium van de Paters van het Heilig Hart van Jezus, het huidige Sint Jans-College.

Plasterk ontwikkelde zich tot een overtuigd atheïst. Hij zegt vanaf zijn dertiende zeker te weten dat God niet bestaat, maar zegt niet te streven naar atheïsme.^[48] In 1997 gebruikte Plasterk in zijn column in Intermediair voor het eerst het begrip 'ietsisme', hetgeen hij nog een aantal malen gebruikte in het tv-programma Buitenhof.^[49] Hierdoor kreeg het woord een brede bekendheid. In eerste instantie was hij fel tegen een verschijnsel als ietsisme, maar later stelde hij zijn mening bij in een column voor het televisieprogramma Buitenhof:^[50]

"Het ietsisme is een diffuus geloof, bijna atheïsme met een vleugje nostalgie. Intellectueel mager, maar veel sympathieker dan het idee van een wrede God die deze ellende wil."

— Ronald Plasterk

Plasterk is een fervent tegenstander van het creationisme en intelligent design, en viel onderwijsminister Maria van der Hoeven in 2005 fel aan toen deze aankondigde dat ze overwoog intelligent design op de scholen te laten onderwijzen.^[51]

In de samenwerking met christelijke collega-ministers in het kabinet-Balkenende IV zei Plasterk geen problemen te ondervinden op het punt van geloofsovertuiging.^[52]

Prijzen

Plasterk heeft verscheidene prijzen ontvangen gedurende zijn wetenschappelijke carrière:

• 2005: Prix Louis D. van het Institut de France (de Franse academie van wetenschappen)
• 2002: EMBO (European Molecular Biology Organization) Award for Communication in the Life Sciences
• 1999: Spinozapremie van NWO

Privéleven

Plasterk is getrouwd en vader van twee zonen. Zijn hobby's zijn fotograferen, schilderen, lezen en muziek. Hij zingt als gastzanger (2e tenor) bij KCOV Excelsior jaarlijks Bachs Matthäus Passion in het Koninklijk Concertgebouw.

Varia

• Tijdens zijn ambtsperiode als minister van Onderwijs, Cultuur & Wetenschap maakte Plasterk van iedereen die voor het eerst zijn kantoor bezocht een foto, steeds in dezelfde setting. Dit leverde 670 portretten op, van bekende en onbekende Nederlanders, die in 2010 in de Kunsthal Rotterdam werden geëxposeerd.^[53]

Zie de categorie Ronald Plasterk van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Wikiquote heeft een of meer citaten van of over Ronald Plasterk.