Lightrail

RandstadRailvoertuig van de HTM
Lightrailvoertuig in Hannover

Lightrail (Engels: light rail, Frans: métro leger[1][2][3][4] via het Italiaans:[5] metropolitana leggere) is een vorm van openbaar spoorvervoer binnen en tussen stedelijke gebieden. Lightrail wordt geëxploiteerd met tramvoertuigen.[6][7][8] Het is een systeem dat zich ergens tussen metro en tram in bevindt, maar technisch voortborduurt op de techniek van tramvoertuigen.[9]

De Engelse term light refereert aan de lagere capaciteit van een lightraillijn ten opzichte van een volwaardige metrolijn;[10] in de VS valt de term metro onder Heavy Rail (HR).[11] Het is een parapluterm voor de lijnen of systemen met een lagere capaciteit (en goedkoper te bouwen) dan een metro, maar die sneller dan een stadstramlijn zijn.[12]

Naam

Tram en lightrailtram
Metro en lightrailtram
Lightrail valt tussen tram en metro in, zo ook vaak de maat van voertuigen.
Foto's: L. Portland, R. Amsterdam

De kwalificatie light (licht) staat tegenover heavy (zwaar), het betreft hier niet de materialen van de infrastructuur of het gewicht van de voertuigen.[13] Dit verschil ligt in de context van light-capacity rail transit tegenover heavy-capacity rail transit.[14] Zo is er ook de term light metro: ook hier verwijst light niet naar het gewicht maar naar de lagere capaciteit ten opzichte van een volwaardige metro. Heeft dan een lichte metrolijn kruisend verkeer, dan valt deze vaak binnen de subcategorie semimetro als onderdeel van lightrail.

In de praktijk hebben lightrailvoertuigen wel een lager gewicht. Dit volgt niet uit de ontwerpeisen van gebruikers, maar is een gevolg van wettelijke eisen. Deze eisen betreffen de botsveiligheid en zijn voor lightrail (inclusief trams) lager gesteld dan voor veel andere railvoertuigen. Door de lagere eisen voor botsveiligeheid kan de constructie lichter worden uitgevoerd. De wettelijke grens ligt in de VS wel hoger dan in Europa.[15]

Lightrailvoertuigen in Calgary
Wegklapbare treden maken het instappen mogelijk bij zowel lage als hoge perrons

Kenmerken

Lightrailsystemen hebben kenmerken van zowel tram als metro. Varianten kunnen verschillende kenmerken missen.

Tram

  • Trajecten met bovenleiding
  • Trajecten met wegkruisingen en soms zelfs straatspoor
  • Bescheiden haltes met geen of standaardabri
  • Scherpe bochten; een radius van meer dan 25 meter is gewenst maar tot slechts 11 meter komt voor[16]

Metro

  • Trajecten met seinbeveiliging
  • Gekoppelde tweerichtingsvoertuigen
  • Trajecten zonder wegkruisingen (tunnels en/of viaducten) en met stations
  • Flauwe bochten laten hoge snelheden toe

Soorten

De term lightrail wordt te pas en te onpas gebruikt voor verschillende soorten modern railvervoer. Hoewel er vele uitzonderingen voorkomen, kunnen lightrailnetwerken worden onderverdeeld in drie groepen:

Sneltram

Sneltrams (begin twintigste eeuw vormden interurbans een soort voorloper) zijn vaak lange tramverbindingen voor regionaal of voorstedelijk vervoer. Nederlandse voorbeelden waren de Utrechtse sneltram en metro/sneltramlijn 51. Trajecten van de Rotterdamse metro in de wijken Ommoord en Zevenkamp hebben sneltramkenmerken, dit geldt ook voor delen van lijnen van het project RandstadRail. Dit project heeft de voormalige Zoetermeerlijn en de Hofpleinlijn overgenomen. Zo rijden de sneltrams hier op een voormalige treinbedding. Regulier treinverkeer vindt hier niet meer plaats en is zelfs niet meer mogelijk doordat het profiel van de rails afwijkt, al is de spoorwijdte hetzelfde gebleven. Moderne lagevloerstadstrams zoals de Citadis en de Combino worden op enkele plekken (zoals GVB lijn 26) ingezet op sneltramachtige lijnen. Vooral nieuwe tramnetwerken waar veel vrije baan is toegepast, noemen beleidsmakers sneltram of lightrail, hoewel dit soort netwerken technisch als tram worden aangeduid.

Semimetro

Bij de term semimetro gaat het om tramnetten waarbij tramvoertuigen over viaducten en/of door tunnels in stadscentra rijden. Onder semimetro vallen premetro en Stadtbahn, ze overlappen met slechts kleine nuanceverschillen:

  • Premetro is een vorm van openbaar vervoer waarbij stadstrams geheel of gedeeltelijk ondergronds door tunnels rijden, met de ambitie om die in de toekomst om te bouwen voor metrotreinen.
  • De Stadtbahn is ook een openbaarvervoermiddel en tussenvorm tussen metro en stadstram. De oorsprong ligt in Duitsland, daar gaat het om tramnetten waar speciaal ontwikkelde snelle trams in de stadcentra over viaducten en/of door tunnels rijden.

Tramtrein

Wanneer spoorvoertuigen op zowel tram- als treinsporen kunnen rijden noemt men dit een tramtrein. De term is oorspronkelijk afkomstig uit Frankrijk maar het concept is vaker toegepast binnen Europa, zoals in het Duitse Karlsruhe. Dit wordt het Karlsruher Modell genoemd. Ook in Kassel, Saarbrücken en Zwickau zijn inmiddels soortgelijke systemen ontstaan. Specifiek voor Zwickau geldt dat het systeem werd ontworpen als een regionale trein (lighttrain) die de stad binnenrijdt (op tramsporen). Dit zogeheten Zwickauer Modell staat tegenover de tram die zich buiten de stad op de treinsporen begeeft (Karlsruher Modell).

Overzicht

Koppeling tussen twee voertuigen in Bochum.

De term ontstond in 1972 in de Verenigde Staten, de overheid koos light rail als vrije vertaling van de Duitse term Stadtbahn.[17] In Duitsland gaat het sinds de jaren 1960 om netwerken van sneltrams (meestal 2,65 m breed) die deels in tunnel en op viaducten (in Keulen) rijden. De geleidelijke opwaardering van het tramnet in Frankfurt heeft een sleutelrol gespeeld in de internationale ontwikkeling van lightrail. In de VS gaat het om alle tramnetwerken met materieel van 2,65 m breed. In veruit de meeste gevallen worden de tramstellen gekoppeld om zo een grotere capaciteit te verkrijgen. Meestal gaat het om twee voertuigen, maar drie of zelfs vier komen ook voor in reizigersdienst.

De term wordt ook wel (foutief) gebruikt voor metrolijnen met korte en lichte voertuigen zoals de VAL-metro in diverse steden in Frankrijk. In sommige landen wordt ook wel de term LRT (Light Rapid Transit) gebruikt, waarmee meestal een "lichte" metro wordt bedoeld. De planontwikkelingen van lightrailprojecten lopen vele jaren. De "Jonge Veranderaars" startten in 2008 een project om versnelling in dit proces te krijgen: zeven Nederlandse lightrailprojecten zijn beoordeeld.

Typen systemen

Materieel Lokaal
(niet kruisingsvrij) 		Lokaal
(deels kruisingsvrij) 		Lokaal
(geheel kruisingsvrij) 		Regionaal
(niet kruisingsvrij) 		Regionaal
(deels kruisingsvrij) 		Regionaal
(geheel kruisingsvrij)
Smal
(<2,65 m) 		Stadstram
en streetcar (in VS) 		Semimetro,
Premetro (o.a. in Brussel) 		VAL-metro,
People mover 		Interlokale tram en
Interurban (in VS) 		— —
Middel
(~2,65 m) 		Stadstram, sneltram
en Lightrail (in VS) 		Semimetro en
Stadtbahn (in Duitsland) 		Metro, Light Rapid Transit
(o.a. in Kopenhagen) 		Sneltram, Tramtrein
(o.a. in Karslruhe) 		Combinatie van Metro-
en Sneltramlijnen 		Light Rapid Transit
(Docklands Light Railway)
Breed
(>2,65 m) 		— — Metro
(o.a. in Amsterdam) 		Lokaalspoorweg
(o.a. in Zwitserland) 		Lokaalspoorweg
(vooral in Zwitserland) 		Regio metro
(S-Bahn, RER, S-tog)

Overige gemengde systemen

Hoewel de term doet vermoeden dat het een compleet nieuw vervoersysteem is, bestonden er eerder al railvoertuigen met gemengde kenmerken. Voorbeelden zijn interlokale trams (bijvoorbeeld de Blauwe Tram), lokaalspoorwegen en interurbans in de Verenigde Staten van Amerika. Geleidelijk zijn de meeste hiervan verdwenen. In Zwitserland zijn nog meerdere spoorlijnen te vinden met het karakter van een interlokale tramlijn of lokaalspoorweg. Dit soort netwerken is weer in opkomst, vooral in stedelijke gebieden. Het wordt vaker met lightrail aangeduid, maar dat is het niet altijd. In Zwitserland rijden bijvoorbeeld in Le Prese en Chur treinen met een locomotief van de Rhätische Bahn als "tram" door de bebouwde kom, op straat, ook tegen het autoverkeer in.

Een Talent in de regio Salzburg.

Lichtgewichttrein

De nieuwste generatie lichte en goedkope treinstellen worden ook wel lichtgewichttrein of lighttrain genoemd. Een Belgisch voorbeeld zijn de Desiro-treinen die op het GEN zijn gaan rijden. Omdat dit in feite reguliere treinen zijn, plaatst men zelden deze vervoersvorm onder de benaming lightrail.

Light Railway

Ook de Britse wettelijke term Light Railway beschrijft reguliere treinen. Hierbij gaat het om regels van de overheid waar spoorlijnen aan moeten voldoen. Een speciale classificatie met minder zware regels dan voor het hoofdspoornet, enigszins vergelijkbaar met de buurtspoorwegen. Doordat de Docklands Light Railway geheel kruisingsvrij opereert (met veelal viaducten en korte tunnels), wordt dit vervoersysteem qua concept gerekend tot lichte metro.

Very Light Rail

Er zijn ook systemen in ontwikkeling die Very Light Rail genoemd worden. Hierbij gaat om de ontwikkeling van voertuigen met een laag gewicht. Ze zijn ook kort, dus de capaciteit is ook laag. Zij zijn bedoeld voor korte trajecten of trajecten die nu niet meer in gebruik zijn. Ze zijn - op een uitzondering na - allemaal bestemd voor zijnlijnen van het hoofspoornet en zijn in te delen als motorrijtuig, railbus of rail-wegvoertuig.[18] De uitzondering is de Urban VLR die in eerste instantie in Coventry moet gaan rijden en in feite een accutram is.[19]

Twee typen in Calgary.
Lightrail-voertuig voor de lijn tussen Alicante en Benidorm.

Voorbeelden

Plannen

Zie ook

Bronnen, noten en/of referenties
  1. ↑ (en) Light Rail Transit: A State of the Art Review, pagina 10, geraadpleegd op 2023-03-15. Gearchiveerd op 15 maart 2023.
  2. ↑ (en) (fr) (de) LRT - A Dynamic Transit Mode With Continuing InnovationsThe former group of cities eliminated streetcars / tramways. The latter upgraded them through numerous innovations, into Light Rail Transit - LRT. <-> Le premier groupe de villes a supprimé les tramways tandis que le second, grace a de nombreuses innovations, les a transforme en métros légers.Pdf-document geraadpleegd op 2023-10-02.
  3. ↑ (fr) Du tramway au métro léger, geraadpleegd op 2023-10-02.
  4. ↑ (fr) (en) métro léger: noun, masculine, geraadpleegd op 2023-10-02.
  5. ↑ (se) ... about my 30 years with the UITP Tramway Committee... April 30, 2010 12:24, geraadpleegd op 2023-03-23. Gearchiveerd op 11 september 2023.
  6. ↑ (en) light-rail, geraadpleegd op 2023-07-03. Gearchiveerd op 3 juli 2023.
  7. ↑ (en) Transit 101: Heavy Rail and Light Rail, geraadpleegd op 2023-08-01. Gearchiveerd op 1 augustus 2023.
  8. ↑ (en) Mode of Service Definitions, geraadpleegd op 2023-09-02.
  9. ↑ (en) "light rail transit". Encyclopædia Britannica Micropædia (1998). ISBN 0-85229-633-0 . "Light rail vehicles (LRVs) are a technological outgrowth of streetcars (trams)."
  10. ↑ (en) Light-Rail Transit (LRT), geraadpleegd op 2023-02-19. Gearchiveerd op 19 februari 2023.
  11. ↑ (en) Light Rail Transit, geraadpleegd op 2023-02-19. Gearchiveerd op 19 februari 2023.
  12. ↑ (en) Light Rail (LR) (mode), geraadpleegd op 20 februari 2021
  13. ↑ (en) Track Design Handbook for Light Rail Transit, Second Edition Pdf-document paragraaf 1-2-2, geraadpleegd op 25 januari 2023. Gearchiveerd op 25 januari 2023.
  14. ↑ (en) 9th National Light Rail Transit Conference Pdf-document pagina 26, geraadpleegd op 24 januari 2023. Gearchiveerd op 23 maart 2023.
  15. ↑ Uitweg uit de Spraakverwarring - Definitie & begrippenkader Light Rail Pdf-document pagina 7, origineel op www.lightrail.nl, geraadpleegd op 2023-03-22. Gearchiveerd op 22 maart 2023.
  16. ↑ (en) Transportation Research E-Circular E-C033: This is Light Rail Transit (July 2001) Pdf-document pagina 13, geraadpleegd op 2023-08-01. Gearchiveerd op 1 augustus 2023.
  17. ↑ (en) 9th National Light Rail Transit Conference Pdf-document blz 29, geraadpleegd op 24 januari 2023. Gearchiveerd op 23 maart 2023.
  18. ↑ (en) Very Light Rail Story, geraadpleegd op 2024-02-28.
  19. ↑ (en) VLR shuttle and test track take shape, geraadpleegd op 2024-02-28.
· · Sjabloon bewerken