Fipronil

Fipronil
Structuurformule en molecuulmodel
Structuurformule van beide enantiomeren van fipronil
Algemeen
Molecuulformule C12H4Cl2F6N4OS
IUPAC-naam (±)-5-amino-1-(2,6-dichloor-α,α,α-trifluorparatolyl)-
4-trifluormethylsulfinylpyrazool-3-carbonitril
Molmassa 437,147779 g/mol
SMILES
C1=C(C=C(C(=C1Cl)N2C(=C(C(=N2)C#N)S(=O)C(F)(F)F)N)Cl)C(F)(F)F
InChI
1/C12H4Cl2F6N4OS/c13-5-1-4(11(15,16)17)2-6(14)8(5)24-10(22)9(7(3-21)23-24)26(25)12(18,19)20/h1-2H,22H2
CAS-nummer 120068-37-3
PubChem 3352
Wikidata Q415933
Waarschuwingen en veiligheidsmaatregelen
ToxischSchadelijk voor de gezondheidMilieugevaarlijk
Gevaar
H-zinnen H301 - H311 - H331 - H372 - H410
EUH-zinnen geen
P-zinnen P261 - P273 - P280 - P301+P310 - P311 - P501
LD50 (ratten) 92 mg/kg
Fysische eigenschappen
Aggregatietoestand vast
Kleur wit
Dichtheid 1,71 g/cm³
Smeltpunt 203 °C
Oplosbaarheid in water (bij 20°C) 0,00378 g/L
Goed oplosbaar in methanol, aceton
Tenzij anders vermeld zijn standaardomstandigheden gebruikt (298,15 K of 25 °C, 1 bar).
Portaal  Portaalicoon   Scheikunde

Fipronil is een insecticide en acaricide uit de groep van de fenylpyrazolen. Het werd in 1987 ontwikkeld door Rhône-Poulenc en voor het eerst op de markt gebracht in 1993. In 2002 verkocht Aventis (de fusie van Rhône-Poulenc met Hoechst) het aan Bayer, die op haar beurt de rechten op het product in 2003 aan BASF verkocht.

Werking

Fipronil verstoort de werking van het GABA-complex en het transport van chloride-ionen in insecten en teken. Dit veroorzaakt een dodelijke hyperstimulatie bij deze dieren. De inhibitie van het GABA-complex gebeurt alleen bij ongewervelde dieren, en dus mogelijk ook bij bijen[1]. In Frankrijk werden in 2004 producten op basis van fipronil uit de handel genomen, omdat de stof ervan verdacht werd de oorzaak te zijn van een verhoogde sterfte onder bijen.

Fipronil wordt door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) geclassificeerd als een 'Class II moderately hazardous pesticide', en heeft een rat acute oral LD50 van 97 mg/kg. Voor de mens is fipronil ingedeeld als matig toxisch.[2] Het is een licht irriterende stof: blootstelling kan leiden tot schade aan nier, lever of schildklier.[3] Echter, door de Amerikaanse Environment Protection Agency (EPA) werd het in 2011 geclassificeerd als mogelijk kankerverwekkend. Dit is gebaseerd op onderzoek dat is uitgevoerd met ratten. Zowel mannetjes- als vrouwtjesratten bleken bij blootstelling aan fipronil vaker schildklierkanker te krijgen dan ratten die niet waren blootgesteld.[4]

Bij de mens vindt nauwelijks opname plaats via de huid.[5]

Bij kippen zijn de belangrijkste metabolieten het fipronil-sulfon, fipronil-sulfid en fipronil-desulfinyl. Fipronil-sulfon is waarschijnlijk schadelijker dan fipronil zelf. De omzettingstijd van fipronil in de kip is circa 8 dagen.[6] De stof zit voor meer dan 90% in de eidooier, omdat de stof vetoplosbaar is.

Stabiliteit

De gehaltes Fipronil in een stal kunnen worden verminderd (nog geen officiële methode) door een behandeling van achtereenvolgens gedurende 2 uur met 5% soda en daarna een oplossing van 15% waterstofperoxide.[7][8]

Toepassingen

Fipronil is een actief bestanddeel in diergeneeskundige producten met de merknamen: Effipro (Virbac), Flea Free spot on, Flea Free huidspray (Exil) en Frontline (Merial). Fipronil werkt tegen vlooien, mijten en teken bij honden en katten.[9][10] Fipronil wordt ook gebruikt in een bestrijdingsmiddel tegen mieren (merknaam KB Mieren SG, erkend in België[11]), dat op de mierennesten moet worden toegepast.

Bij plantenbescherming wordt het aangewend als insecticide voor gebruik als zaadbehandelingsmiddel bij zonnebloemen en maïs, onder de merknaam Regent 500FS. In de Verenigde Staten wordt het ook gebruikt voor de bescherming van hout tegen termieten (merknaam: Termidor).

Afleverstatus Nederland

Op 4 oktober 2017 oordeelde in hoger beroep het College van Beroep voor het bedrijfsleven dat een fipronil bevattend diergeneesmiddel, Tick Off Pro, alleen op recept van een dierenarts door een apotheek mag worden afgeleverd.[12]

Erkenningen

De EFSA (European Food Safety Authority) heeft fipronil geëvalueerd voor het gebruik als insecticide in zaadbehandelingsmiddelen.[13] Op basis van de conclusies van deze evaluatie heeft de Europese Commissie fipronil opgenomen in de lijst van toegelaten werkzame stoffen voor een periode van tien jaar eindigend op 30 september 2017.[14] Hierbij zijn wel een aantal beperkende voorwaarden van kracht ter bescherming van mens en milieu. Ook moet de kennisgever (BASF) bijkomende studies aanleveren over de risico's van fipronil voor zaadetende vogels en zoogdieren en voor bijen.

Uit een peer review studie van mei 2013, die evenwel niet door iedereen wordt gedeeld,[15][16] bleek dat zaden die met fipronil behandeld zijn een hoog risico inhouden voor bijen. De Europese Commissie heeft daarom in augustus 2013 een gedeeltelijk moratorium voor een periode van twee jaar ingevoerd. Zaden die met een fipronil bevattend gewasbeschermingsmiddel zijn behandeld mogen niet worden gebruikt of in de handel gebracht. Uitzonderingen zijn zaden die in kassen worden gezaaid en zaden van prei, ui, sjalot en koolsoorten die op het veld gezaaid worden maar vóór de bloei worden geoogst.[17]

Fipronilcontaminatie van eieren

Zie Fipronilcrisis voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

In de zomer van 2017 ontstond een internationaal schandaal toen bleek dat het door de Europese Unie voor de voedingssector verboden fipronil werd aangetroffen in eieren die afkomstig waren van Nederlandse, Belgische, Franse en Duitse legkippenhouderijen. Het acaricide was in de voedselketen terechtgekomen nadat het Nederlandse stalreinigingsbedrijf Chickfriend het middel illegaal in Nederland had gebruikt bij de bestrijding van bloedluis in de pluimveesector. Het feit dat deze ook voor mensen toxische stof niet systematisch door de Belgische en Nederlandse controleorganen werd opgespoord maar pas na een eigen interne controle door een Belgisch pluimveebedrijf werd ontdekt, lokte verontwaardiging uit.[18][19] De laattijdige, gebrekkige en tegenstrijdige communicatie van zowel het Belgische Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV) als de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) zorgden voor verwarring en onrust bij politici, consumenten(organisaties) en pluimveehouders.[20][21] De onduidelijkheid had onder meer te maken met de vraag welke regelgeving van toepassing was en aan de hand van welke parameters de bemonsterde eieren dienden te worden gecontroleerd om de risico’s voor de volksgezondheid in te schatten.

Volgens de NVWA zijn er drie relevante normen voor fipronil in eieren en eierproducten:[22]

  • Op basis van de Europese pesticiderichtlijn (91/414/EEG) van 15 juli 1991 zoals gewijzigd door de verordeningen nr. 396/2005 van 23 februari 2005 en verordening nr. 1127/2014 van 20 oktober 2014 geldt sinds 1 januari 2017 de ‘’maximale residulimiet’’ (MRL) van fipronil 0,005 mg/kg eieren.[23] Zodra een lot eieren deze productnorm overschrijdt moeten deze eieren onmiddellijk uit de handel worden gehaald en vernietigd. Daarnaast legt de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) nog twee toxicologische (gezondheidskundige) grenswaarden op:[24]
  • De ‘’acute referentiedosis’’ (ARfD) verwijst naar de maximale dagelijkse consumptie zonder merkbare gezondheidsrisico’s : deze bedraagt 0,009 mg fipronil per kilogram lichaamsgewicht van de consument.
  • De ‘’aanvaardbare dagelijkse inname’’ (ADI) betreft de maximale ‘’levenslange’’ dagelijkse consumptie: deze bedraagt 0,0002 mg per kilogram lichaamsgewicht.

Bijensterfte

Al heel lang zijn er berichten over de extreem toxische werking van de stof op het leven van bijen. Op 6 oktober 2016 was er een melding uit Molenschot.[25] Op 4 oktober 2019 kwam er wederom een melding uit Biezenmortel[26] De Nederlandse rijksoverheid bracht op 21 juni 2019 een historisch rapport uit over de bijensterfte en de rol van en het verbod op enkele neonicotinoïden.[27]

Externe links

  • (en) IUPAC FOOTPRINT-gegevens voor fipronil
  • (en) European Commission, Food Safety, Plants Pesticides, Pesticides Database
Mediabestanden
Zie de categorie Fipronil van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
Bronnen, noten en/of referenties
  1. ↑ (en) Fipronil pesticide as a suspect in historical mass mortalities of honey bees (2018). Gearchiveerd op 6 december 2018.
  2. ↑ (en) The WHO Recommended Classification of Pesticides by Hazard and Guidelines to Classification (pdf) (2009).
  3. ↑ ad.nl, 'Kan ik nog eieren eten? 5 vragen over Fipronil'. Gearchiveerd op 22 februari 2019.
  4. ↑ (en) Fipronil Fact Sheet, National Pesticide Information Center, Oregon State University, 2011
  5. ↑ Cockroach Control. Gearchiveerd op 12 augustus 2017. Geraadpleegd op 6 september 2017.
  6. ↑ GDdiergezondheid . Gearchiveerd op 5 maart 2021.
  7. ↑ Significante afname van fipronil na behandeling met soda in combinatie met waterstofperoxide. Naast deze behandeling is het belangrijk om te zorgen dat het vetweefsel van kippen wordt verminderd, Fipronil bind zich aan het vetweefsel. Tijdens een dieet moeten eieren en mest worden afgevoerd. De Fipronil die vrij komt tijdens het dieet verlaat de kip via ontlasting en de ei dooier. Achtergebleven eieren en mest zorgen ervoor dat het Fipronil weer door de kip opgenomen kan worden. achter(H2O2) . Gearchiveerd op 15 januari 2021.
  8. ↑ Resultaten laboratoriumproeven GDdiergezondheid . Gearchiveerd op 22 januari 2022.
  9. ↑ Informatie van het Belgisch Centrum voor Farmacotherapeutische Informatie[dode link]
  10. ↑ registratietekst CBG Nederland
  11. ↑ fytoweb.be
  12. ↑ ECLI:NL:CBB:2017:320
  13. ↑ efsa.europa.eu, 'Conclusion regarding the peer review of the pesticide risk assessment of the active substance fipronil' (gefinaliseerd op 3 maart 2006)
  14. ↑ Richtlijn 2007/52/EG van de Commissie van 16 augustus 2007 tot wijziging van Richtlijn 91/414/EEG van de Raad teneinde ethoprofos, pirimifos-methyl en fipronil op te nemen als werkzame stoffen Publicatieblad van de Europese Unie nr. L214 van 17 augustus 2007. Gearchiveerd op 17 september 2021.
  15. ↑ Varroamijt op het voorplan als de boosdoener voor bijen,Vilt, Vlaams infocentrum land- en tuinbouw, 10 december 2014
  16. ↑ Bewijs over neonicotinoïden helder als modder, Boerderij, 24 augustus 2016
  17. ↑ Uitvoeringsverordening (EU) nr. 781/2013 van 14 augustus 2013 Publicatieblad L219 van 15 augustus 2013, blz. 22. Gearchiveerd op 19 januari 2022.
  18. ↑ Poppelmonde, Jef, Ook Nederland controleerde nooit op fipromil, De Standaard, 7 augustus 2017. Gearchiveerd op 27 januari 2022.
  19. ↑ Huyghebaert, Pieterjan, Cardoen, Sandra en De Wolf, Ludwig, Midden mei wist niemand dat er zich een probleem zou stellen met fipronil, VRT, Deredactie, 8 augustus 2017
  20. ↑ Artikelenreeks, Het Parool, 3 augustus-8 augustus 2017
  21. ↑ Minister Ducarme haalt uit naar Nederlanders; Directeur FAVV: "Altijd geprobeerd duidelijk te communiceren", De Standaard, 9 augustus 2017. Gearchiveerd op 28 oktober 2022.
  22. ↑ Belga, Fipronil: drempelwaarde van FAVV gaat uit van volwassene van 80 kilogram, Knack, 8 augustus 2017. Gearchiveerd op 17 januari 2022.
  23. ↑ (en) Verordening (EU) No 1127/2014, amending Annexes II and III to Regulation (EC) No 396/2005 of the European Parliament and of the Council as regards maximum residue levels for amitrole, dinocap, fipronil, flufenacet, pendimethalin, propyzamide, and pyridate in or on certain products, European law and publications, 20 oktober 2014
  24. ↑ Ministerie van Economische Zaken, NVWA, Advies over de risico's voor de volksgezondheid door fipronil in eieren en leghennen, 11 augustus 2017
  25. ↑ 2 miljoen dode bijen in Molenschot: Vijf vragen over fipronil. Gearchiveerd op 26 januari 2022.
  26. ↑ Honderdduizenden bijen dood, sierteler verdacht van gebruik fipronil . Gearchiveerd op 5 december 2022.
  27. ↑ Bijensterfte in Nederland, 2006 - 2019 . Gearchiveerd op 27 maart 2023.