Kelbîler

İslâm'da mezhepler
Makale serilerinden

Bugünkü fıkhî mezhepler Sünnilik'in Dört fıkhî mezhebi: • Hanefî (İmâm-ı Â’zam Ebû Hanîfe) • Malikî (Mâlik bin Enes) • Şafi (Şafii) • Hanbelî (Ahmed bin Hanbel) Diğer Sünnî fıkıh mezhepleri: • Zâhirî (Davud el İsbehani ve İbn Hazm) • Selefî (Takiy’ûd-Dîn İbn-i Teymiyye) • Vahhâbîler (İbn-i Abd’ûl-Vahhâb) Şiîliğin İmamiye (Şiilik öğretisi) fıkhından Üç mezhep: • Zeyd’îyye (Zeyd bin Ali bin Zeynelâbidîn) • İsmâ‘îl’îyye/Yedicilik (Nizârî ve Mustâ‘lî) • İsnâ‘aşer’îyye/İmamet (İsnâaşeriyye öğretisi) (Câferî ve Alevilik) Bâtınîler: • Dûrz’îyye • Nusayr’îyye • Ahmed’îyye Haricîler: • İbadiyye
İ'tikadî mezhepler İslâm'da İ'tikadî mezhepler • Asarî (Eserler) • Selef’îyye (Hanbelîler) • Şeyh’ûl-İslâm İbn-i Teymiyye • Ghulat Selef’îyye • Vahhabilik • Ehl-i Hadis • Cebriyye • Cebriye-i Hâlisa • Cebriye-i Mutavassita • Eş'ârîyye • Bâkıllân’îyye • Gazzâl’îyye • Bâtınî-Eş'ârîlik • Sünnilik Tarikat • Mâtürîdîyye • Kaderiyye • Cuhen’îyye (Irak Kolu) • Dımeşk’îyye (Şam Kolu) • Mutezile • Vâsıl’îyye • Huzeyl’îyye • Nazzâm’îyye • Hâitı’îyye • Bişr’îyye • Mâ’mer’îyye • Muzdâr’îyye • Sumâm’îyye • Hişâm’îyye • Câhiz’ıyye • Hayât’ıyye • Cûbbâ’îyye • Befşem’îyye • Ghulat Mutezile • Hâbit’îyye • Hımâr’îyye • Bâtınî-Mutezile • Müteşeyyî’ Tarikat • Mürcie • Sünnilik Mürcie • Bid'atçı Mürcie • Kerrâm’îyye • Müşebbihe (Antropoteizm) • Hulmân’îyye • Mücessime (Hulûl) • Ebû Müslim Horasânî • Sinbâd • El-Mukanna • Babekiyye • Hattâbiyye • Bezîg’îyye • Hattâbiyye • Muammer’îyye • Umeyr’îyye • Mufaddal’îyye • Muhammise • Cevâlik’îyye • Rum Abdalları • Bâtınîlik (Meymûn el-Kaddâh)/Yedicilik • Karmat’îyye (Hamdân Kârmat) (Yediciler) • Türkistan Aleviliği (Nâsır Hüsrev) • Tasavvufî-Bâtınîlik (Meymûn el-Kaddâh) • Alevilik • Alevilik Tarikat • İbâh’îyyûn • Nusayrilik (Nusayriler) • Dürzîlik (Hâkim bi-EmrʿAllâh) • Haşhaşiler (Hasan Sabbah) • Babailik (Baba İlyâs Horasanî) • Kızılbaş • Hurûfîlik (Fadl’Allah Yezdânî) • Bektaşilik (Balım Sultan) Kaynak: Muhammed Ebû Zehra, İslâm’da Siyâsî ve İ’tikadî Mezhepler Tarihi, Ethem Ruhi Fığlalı ve Osman Eskicioğlu Tercümesi, Yağmur, İstanbul, 1970.
Siyâsî mezhepler İslâm'da Siyâsî ekôller • Şîʿa-i Muhlîsîn: Sünnîler ve Zeydîler • Şîʿa-i Ulâ (Sünnilik) • Hanefîlik • Malikîlik • Şafiîlik • Zâhîrîler • Davud el İsbehani • İbn Hazm • Hanbelîlik • Selef-i Salihin • İbn Teymiye • Ghulat Selef’îyyûn • Vahhabilik • Zeydîlik • Betr’îyye/Sâlih’îyye • Cerîr’îyye/Süleyman’îyye • Yemen Zeydiliki • Kâsım’îyye • Hadâv’îyye • Muhteria • Mutarrif’îyye • Alavîler • Hasan el-Utruş • Kâsım’îyye • Ghulat Zeydilik • Cârûd’îyye • Nâim’îyye • Ya'kûb’îyye • Hariciler • Ezarikâ • Sufr’îyye • Necedât • Acrâd’îyye • İbâz’îyye • Ghulat Hariciler • Yezîdiyye • Meymuniye • Galiyye • Sebe’îyye (Abdullah bin Sebe) • Hattâbiyye (Ebû’l-Hattâb el-Esedî) • Bezîg’îyye • Hattâbiyye • Keysân’îyye • Muhtar es-Sekafi/Keysân’îyyet-ûl-Hullas • Hâşim’îyye • Harb’îyye • Muâv’îyye/Cennâh’îyye • Hâris’îyye • Beyân’îyye • Ravendiyye • Rizamiyye • Ebû Müslim Horasânî • Sinbâd • Berkûk’îyye • Havâl’îyye • Muhammira • El-Mukanna • Hurremiyye • Babekiyye • Babek Hürremi • Kızılbaş • Kûl’îyye • İshâk et-Türk’îyye • Riyâh’îyye • Kerbiyye • Bâtınîlik (Meymûn el-Kaddâh) • Hallâc’îyye • Hulûl’îyye • Alevîler (Tasavvufî-Bâtınîlik) • Hulmân’îyye • Karmatîlik • Ebû Saʿid’îyye • Cennâb’îyye • Ghulat Ezoterizmyye (Bâtınîlik) • Ahmed bin el-Keyyâl bin el-Khasibî • Hâkim’îyye (Dürzîlik) • Haşhaşiler (Alamut Kalesi) • İmamiye (Şiilik öğretisi): İsmaililik ve İsnâaşeriyye • İmamiye (Şiilik öğretisi)-i Seb’îyye (İsmaililik)/Yedicilik • Yediciler (Yediciler) • Mustâ‘lîler (Mustali fıkhı) • Mecîd’îyye/Hâfız’îyye • Tâyyîb’îyye (Tayyib Ebu'l-Kasım) • Davudî İsmailîlik • Süleymanî İsmaililik • Alavî Buhra • Kutbî Buhra • Nizârîler (Nizâr’îyye) • İmâmiye-i İsnâ‘aşer’îyye/İmamet (İsnâaşeriyye öğretisi) • Caferilik • Ahbâr’îyye • Usûl’îyye • Alevilik • Ghulat İmamet • Mûgır’îyye • Mansûr’îyye • Azâkıra • Albâ’îyeyye (Ulyâ’îyye) • Zemm’îyye • Ayn’îyye • Mim’îyye • Sîn’îyye • Muhammise • Şûray’îyye • Gurâb’îyye • Zübâb’îyye • Nusayrilik • Şemânîlik’den İslam’e bağlananlar • Babailik • Vefâ’îyye • Kızılbaş • Çepniler • Tahtacılar • Baba Rasûl (İlyâs’îyye) • Sarı Saltık Baba (Saltuk’îyye) • Behlül Baba • Aybek Baba • İshâk Baba (İshâk’îyye) • Burak Baba (Burak’îyyûn) • Lokman Baba (Yesevilik) • Haydar Baba (Haydarîlik) • Hacı Bektâş (Bektaşilik) • Balım Sultan (Dedebabalık) • Demir Baba (Âli’îyye) • Harabâti Baba (Harabât’îyye) • İslâmiyet’ten çıkan Dinler • Haşhaşiler • Ali-İlahilik • Nusayrilik • Dürzîlik • Hurûfilik (Hurûfilik) • Nûktâvîlik (Noktacılık) • Dîn-i İlâhî • Şeyhîlik (Ahisâ’îyye) • Babilik (Ali Muhammed Şirazi) • Ezelî Bâbîler (Subh Ezel) • Bahâîlik (Bahâ’ûl-Lâh) • Ahmedîlik • İslam dışı dinler • Zerdüştlük • Zurvanizm • Mazdekçilik • Mani dini • Budizm • Sâbiîlik • Nebatiler • Luviler • Hitit mitolojisi • Yezdânizm • Ehl-i Hak • Yezîdîler • Işıkçılık Kaynak: Mustafa Öz, Mezhepler Tarihi ve Terimleri Sözlüğü, Ensar Yayıncılık, İstanbul, 2011.
İmamî mezhepler • İmamet • Ghulât (Kökenciler) • Bazighîlik • Dhammîlik • Ghurabîlik • Hürremîlik (Muhammira) • Keysanilik (Keysanilik) • Berberîcilik • Haşimîlik • Karibîlik / Kuraybîlik • Sarrajcılık • Nusayrilik (Nusayrilik) • Haydariyye • Şemsiyye / Şimaliyye • Kameriyye / Kilaziyye • Gaybiyye • Ya’furîlik • Zeydilik (Zeydilik) • Dukeynîlik • Halefîlik • Heşebîlik / Sûrhabîlik • Jarûdîlik • Alavîler • Banu Ukheydhirîler • Büveyhoğulları • Cüstaniler • El-Mezîdiler • Hasnaviler • *İdrîsîler* • Hammudi Hanedanı • Kakuyiler • Yemen İmamları/Kralları • Süleymanîlik • Butrîlik / Tâbîrilik • Salihîlik • Vâsîtîlik • İsmaililik (Yedicilik) • Fâtımî Devleti • *Dürzîlik* • *Mustalilik* • Hafızilik • Tayyib Ebu'l-Kasım • Alavî Buhra • Davudî Bohralar • Hebtiahs Bohra • Etbe-i-Melek Bohra • İleri Davudî Bohra • Kutbî Bohra • Süleymanî Bohra • Sünnî Bohralar • Caferî Bohra • Patanî Bohra • Vohra Patel • *Nizarîlik* • Ağa Hanlar • I. Ağa Han Cemâati • II. Ağa Han Cemâati • III. Ağa Han Cemâati • IV. Ağa Han Cemâati • Elemût Devleti • Ensarîler • Haşhaşiler • Hasan Sabbah Haşhaşiler • Böszörmény • Fâtımî Devleti Himayeleri • Banu Kanz • Hamdaniler • Kelbîler • Mirdasiler • Sülâihiler • Yediciler • *Karmatîlik* • Jabrîler • Banu Ukaylîler • Uyunîler • Usfurîler • Jarvanîler • Caferilik (İmamet (İsnâaşeriyye öğretisi)) • Ahbârilik • Afşar Hanedanı • Gence Hanlığı • *İlhanlılar* • Celayir Sultanlığı • Hurûfilik • Nûktâvîlik • Çobanoğulları • Serbedâriler • İnyuiler • Karabağ Hanlığı • Karakoyunlular • *Safevîlik* • Kızılbaş • Alevilik • Bektaşilik • Ahilik • Dedebabalık • Aliciler • Harabatîlik • Celâlîlik • Kalenderilik • Haydarîlik • Nimetullahîlik • Nurbahşîlik • Rufâilik • Galibi Tarikatı • Vefâîlik • Babailik • Barak Babacılık • Çınarcılık (Işık Alevîliği) • Yâresânizm (Yezdânizm'in Galiyye ve Kürt Aleviliği ile etkileşimi) • Safevî Devleti • Şeki Hanlığı • Şirvan Hanlığı • Zend Hanedanı • Şeyhilik • *Kaçar Hanedanı* • Babiliklik (Ali Muhammed Şirazi) • Bahâîliklik (Mirza Hüseyin Ali) • Usûlîlik • Kaçar Hanedanı • Pehlevi Hanedanı • İran • Sınıflandırılamayanlar • Eftahîlik / Fethîlik • Muhammedîlik • Tavûssîlik • Vâkıfîlik
g t d

Kelbîler, Sicilya'ya 948-1052 yıllarında egemen olan Arap hanedan. Hanedan'ın kurucusu Hasan bin Ali el-Kelbî 917-936 adlı kişidir.

Tarihsel gelişme

Arapların 32. Sicilya valisi ve Fatimilerin Sicilya valisi "İbni Ataf" pek pasif ve etkinsizdi ve halk tarafından sevilmemekteydi. Sicilya halkı İbni Asaf'a karşı ayaklandı ve İbni Asaf da adanin başkenti olan Palermo eski kalesine sığındı. İsyan Agrigento'ya da yayıldı. Halktan vergi toplanması aksadı ve Fatimilere gönderilen vergi küçüldü. Fatimi hükümdarı Mansur adaya halkı kışkırtmayacak ve sadık bir valiyi göndermeye karar verdi. 942de Fatimiler'in eski Sicilya Valisi olan Salim bin Ebî Resid'in damadı olan "Hasan bin Ali İbn'Ebi-lHüseyin Kelbî" adlı kişiyi Fatimilerin ve Arapların 33. Sicilya valisi olarak tayin etti. Sicilya'da "Hasan bin Ali el-Kelbî" halk isyanlarına ve vergi ödememe protestolarına son vermeyi başardı ve adada asayişi tekrar kurdu. Sicilya'daki orduyu ve gemi filosunu güçlendirdi.

948'de Hasan yeni bir isyan bastırdıktan sonra çok geçmeden Sicilya Emirliği emirlik görevinin bundan sonra Hasan Kelbî sülalesinden gelenlere verileceği açıklandı. Bu nedenle "Sicilya Emirliği" Kelbîler devleti olarak da anılmaktadır. Kelbîler devamlı (ama bazen çok zayıf bir şekilde) Fatimilere bağlı bir hükümdarlık olmuşlardır. 972'de Fatimiler Mısır'ı ellerine geçirip merkezi idareleri oraya nakledip Tunus'tan uzaklaşınca Fatimi idaresi da facto olarak Sicilya'nın idaresini İfrikiyye'de bulunan idaresinden ayrılmasını tercih etti. Zaten İfrikiyye'inin idaresi Cezayir'de bulunan Zıriler eline verilmişti. Fatimi donanmasının da Tunus kıyılarından Mısır'a nakledilmesi Fatimilerin, Kelbî Sicilya Emirliği (ve İfrikiye'de Zıriler) üzerindeki güçlerini daha da zayıflattı.

950'de Hasan'ın orduları Bizanslılara karşı İtalyan anakarasına kadar uzanan bölgede bir savaşa girişti. Sicilya'nın Arap güçlerini yenip güney İtalya'da Calabria'da Gerace ve Casano allo İonio'ya girdiler.

952'de Hasan'ın Calabria'daki Bizanslılara karşı ikinci seferleri sonunda da Sicilyalı Araplar güney İtalya'da Bizanslı ordusunu yendiler ve Gerace'yi kuşattılar. Bizans İmparatoru VII. Konstantinos bir barış yapmayı kabul etti ve buna göre Bizans'a ait olan güney İtalya'daki Calıbria şehirleri Sicilya Emirliği'ne yıllık tazminat vermeyi kabul ettiler.

Bu arada ilk Kelbî Sicilya Emiri Hasan İfrikiyye'ye gitti ve amca oğlu Ahmed bin Ḥasan (hükümdarlığı 954-969) Sicilya Emirliği görevine geçti. 956'da yeni Bizans orduları Calabria'yı tekrar geri alıp Reggio Calabria şehrini ellerine geçirdiler ve hatta Sicilya adasına geçtiler. 960'ta yeni bir Bizans ordusu ve Bizans donanması, Girit Emirliği üzerine sefer yapıp o adayı eline geçirmekte iken iki taraf arasında bir ateşkes anlaşması yapıldı.

962'de Sicilya Taormina'da bulunan Hristiyan halk isyana başladı ve şehri ellerine geçirdiler. Fakat Ahmed bunlar üzerine ordular göndererek isyanı çok kanlı bir şekilde bastırdı. Taorima'da isyan sırasında isyana geçen Rametta'da isyan eden Hristiyanlar direnişe devam ettiler.

963'te Bizans Imparatorluğu'nu gasp eden II. Nikiforos Fokas Anadolu'nun doğusundaki ve Girit'te Araplara karşı yaptığı başarılı seferleri Sicilya'da da tekrarlamak niyetiyle yeğeni Manuel emri altında 40.000 kişilik bir Bizans ordusunu Sicilya üzerine gönderdi.

Bu ordu Ekim 964'te Messina'yı eline geçirdi. Bu şehir yakınlarında 15 Ekim'de Bizans ordu ile Sicilya Emirliği ordusu arasında büyük bir muharebe başladı. Çok şiddetli geçen bir çarpışma sonucu Sicilya Emirliği ordusu büyük bir galibiyet kazandı. Bu çarpışmada Bizans ordusu 10.000 kişi ölü zayiat verdi ve bunlar arasında ordu komutanı Manuel de bulunmaktaydı.

964'te Sicilya Emirliği'ne Ebu el-Kasım bin Hasan geçti (hükümdarlığı 964-982). 970'lı yıllarda bu emir güney İtalya anakarasına geçerek karadan Calabria şehirlerine hücumlarda bulundu. Aynı zamanda Sicilya donanmasının başında bulunan emirin kardeşi doğu'da Puglia sahillerine hücumlar yapıp bazı önemli sahil kalelerini eline geçirdi. Bu anakara İtalya bölgeleri Bizanslılara aitti. Fakat Bizanslılar Bulgarlarla Balkanlarda Makedonya'da ve daha doğuda Mısır'dan ilerleyip Süreye'yi eline geçiren Fatimiler ile uğraşmaktaydılar. Güney İtalya'ya destek sağlayamadılar.

Bu arada Almanaya'da bulunan II. Otto (Kutsal Roma İmparatoru) karısının tesiri altında İtalya'yı eline geçirmeye karar verdi. Alman ordusuyla Kuzey İtalya'yı ve Roma'yı eline geçirdi. Sonra Güney İtalya'yı fethetmeye karar verdi. 980'de Pisa Cumhuriyeti'nden donanma desteği sağladı. 961'de güney İtalya seferine başladı. II. Otto önce buradaki Lombard prens ve soylularla uğraştı. Ocak 982'de Alman imparatorluk orduları Bizanslılara ait olan Puglia bölgesine girip bu bölgeyi ellerine geçirme seferine başladı. Bazı tarihçilere göre Bizanslılar Sicilya Emirliği'nde yardım istediler. Diğer tarihçilere göre Ebu el-Kasım kendi isteğiyle güney İtalya'da zayıf görülen Bizanslılar üzerine bir savaşa başladı. Fakat önce savaşlar Alman imparatorunun ve onun müttefikleri Lombard'lara karşı yapıldı.

Sonra Bizans idaresinde güneye sarkan II. Otto komutasındaki Almanlar Mart 982'de Taranto'yu kuşatıp eline geçirdiler. Temmuz başında Güney İtalya'da ilerleyen Ebu el-Kasım komutası altında Sicilya Emirliği ordusu ile Alman ordunun yaptığı ilk çarpışmada Sicilyalı Araplar mağlup düştüler. Sicilya Emirliği ordusu geri çekildi ama Almanların yakın kovalaması dolayısıyla Ebu el-Kasımq 13 veya 14 Temmuz 982 Collona Burnu'da Cortone yakınlarında Almanlarla Stilo Muharebesi'e girişti. Bu çarpışmada Alman ağır süvarileri Sicilya Emirliği ordusunun merkezine yüklendiler ve yapılan ağır çarpışmalar sırasında Emir Ebu el-Kasım öldü. Fakat komutanlarını kaybeden Arap ordusu cesaretini kaybetmeden Alman ordusunu çevirip o orduya karşı büyük bir galibiyet kazandı. Arap tarihçisi İbni Esir'e göre Almanlar 4.000 kişi zayiat verip önemli asıl komutanlarını kaybettiler. II. Otto hüviyetini saklayarak bir Bizans gemisine binerek kuzeye çekildi ve 12 Kasım 982'de Roma'ya erişti. Ama Ebu el-Kasım'ın Sicilya Emirliği ordusu komutanlığına ve emirliğe geçen oğlu Cafer el-Kelbî kazanılan bu Arap galibiyetini devam ettiremiyeceğini anladı. Ana ordusuyla Sicilya'ya çekilmeyi tercih etti. Bundan sonra da Sicilya'nın Arap orduları güney italya'da Bizanslı ve Lombard arazilerine zaman zaman talan etme hücumları yaptılar. Fakat büyük savaşlara girişmediler.

Sicilya Emirliği Cafer el-Kelbî (983-985) ve Yusuf el-Kelbî (990-998) emirlik dönemlerinde kültürel olarak en zirve medeniyetine erişti. Bu iki emir edebiyatçılara sanatkarlara sağladıkları destek ile anılmaktadırlar.

Yusuf'un oğlu olan Cafer el-Kelbî (998-1019) çok sert ve zalim bir hükümdar olarak tanındı. Bu emir döneminde Sicilya'da bulunan Berber asıllı müslümanlar bir isyan başlattı. Cafer bu isyanı çok sert bir şekilde bastırdı ve Berber asıllı olanları Sicilya'dan çıkartıp İfrikiyye'ye gönderdi. 1019'da bu sefer emirlik merkezi olan Palermo'da bir isyan çıktı. İsyancılar Cafer el-Kelbî'yi emirlikten indirdiler ve o da İfrikiyye'ye kaçtı.

Yerine Sicilya Emirliği'ne kardeşi olan al-Akhal (1019-1037) geldi. Bizanslılar donanmaları ile 1026'da ve 1031'de Sicilya üzerine tekrar iki sefer yaptılar. al-Akhal bu Bizans hücumlarını önlemek için İfrikiye'de Fatimiler'den askeri destek sağladı. Bu askeri destekle Bizans ıstılacılarına karşı galip geldi. Fakat bu askeri destek için askerlere veriği ücretler ve harp masrafları Sicilya Emirliği hazinesine büyük zararlar getirmişti. Hazineye gelir sağlamak için al-Akhal yüksek vergiler ihdas etmek zorunda kaldı. Bu yüksek vergiler aleyhinde halk isyan etti ve Sicilya'da bir iç savaş başladı. Bu iç savaşta al-Akhal'a karşı olan tarfi kardeşi Ebu-Hafs idare etmekteydi ve bu iç savaş bir kardeş savaşına dönüştü. Al-Akhal kardeşine karşı ordu göndermek için Bizanslılardan destek sağladı. Kardeşi Ebu-Hafs ise İfrikiyye'de hükümdarlık yapmakta olan Zıriler Emiri {Muizz bin Badis]]'ten destek istedi. Ziiler orduları Zıriler Emiri'nin oğlu Abdullah idaresinde Sicilya'ya geçti. 1036-1052 arasında Kelbîler bu Zıriler ordusuna bağlı olarak yaşadılar.

1052'de Vali İbnu Summe Zırılık egemenliğini reddetti ve adanın bir kısmını Normanlar'a bıraktı. Böylece Sicilya'nın Normanlarca fethi süreci başladı.