Angut (kuş)
| Angıt | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||
| Korunma durumu | ||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
Tadorna ferruginea Pallas, 1764 | ||||||||||||||||
 T. ferruginea yaşam aralığı (Derleyen: BirdLife International ve Handbook of the Birds of the World (2016) 2014.) Üreme Yerli Kışlama | ||||||||||||||||
| Sinonimler | ||||||||||||||||
| Anas ferruginea |
Angut (ya da Angıt) (Tadorna ferruginea), Ördekgillerden, tüyleri kiremit renginde, evcilleştirilebilen bir dalıcı ördek türü yaban kuşudur. Divânu Lügati't-Türk'te, "انگت anğıt" "Ördeğe benzer kızıl renkli bir kuş, angıt."[2] şeklinde tanımlanır. "Tadorna" cins adı Kelt kökenli olup, "benekli (alaca) su kuşu" ve "Ferrugo" Latince'de "demir pası" anlamındadır.
Anatidae familyasına ait ayırt edici bir su kuşudur. Boyu 58 ila 70 cm, kanat açıklığı ise 110 ila 135 cm arasındadır. Turuncumsu kahverengi vücut tüyleri ve daha soluk bir başı vardır. Kuyruğu ve kanatlardaki uçuş tüyleri siyah renktedir ve beyaz kanat örtüleri ile kontrast oluşturur. Göçmen bir kuş olan angut kuşu, kışı Hint alt kıtasında geçirirken, üremek için güneydoğu Avrupa ve Orta Asya'ya göçer. Kuzey Afrika'da da küçük yerleşik popülasyonlar bulunur. Yüksek sesli bir honklama çağrısına sahiptir.
Angut kuşu genellikle göller, barajlar ve nehirler gibi su kaynaklarına yakın yaşar. Erkek ve dişi ömür boyu süren güçlü bir bağ oluşturur. Yuvaları sudan uzakta, bir kayanın çatlağında, ağaç kovuğunda veya benzeri bir yerde olabilir. Dişi ördek yaklaşık sekiz yumurta yumurtlar ve bunları tek başına dört hafta boyunca kuluçkaya yatırır. Yavrular, yumurtadan çıktıktan yaklaşık sekiz hafta sonra uçma yeteneği kazanıncaya kadar her iki ebeveyn tarafından birlikte bakılır.
Orta ve doğu Asya'daki popülasyonları stabil veya artışta olsa da, Avrupa'da genelde azalma eğilimindedir. Genel olarak, angut kuşu geniş bir yaşam alanına ve büyük bir toplam nüfusa sahiptir. Bu nedenle Uluslararası Doğayı Koruma Birliği (IUCN), koruma durumunu "en az endişe verici" olarak değerlendirmiştir.
Taksonomi
Angut kuşu (Tadorna ferruginea), ördek ve kazgiller familyası (Anatidae) içinde yer alan bir Tadorna türüdür. Alman zoolog ve botanikçi Peter Simon Pallas, bu kuşu ilk olarak 1764 yılında Anas ferruginea adıyla tanımlamıştır. Daha sonra diğer kazayağı türleri gibi Tadorna cinsine aktarılmıştır[3][4][5]
Bazı kaynaklar, Güney Afrika kazayağı (T. cana), Avustralya kazayağı (T. tadornoides) ve cennet kazayağı (T. variegata) ile birlikte Casarca cinsine yerleştirmektedir. Filogenetik analizler, angut kuşunun Güney Afrika kazayağı ile en yakın akraba olduğunu göstermektedir.
Esaret altında, angut kuşunun diğer Tadorna türlerinin yanı sıra bazı Anas ördekleri ve Mısır kazı (Alopochen aegyptiaca) ile melezleşebildiği bilinmektedir. Angut kuşunun bilinen hiçbir alttürü yoktur[6].
Özellikleri
Angut kuşu, 58 ila 70 cm uzunluğa ve 110-135 cm kanat açıklığına sahiptir. Erkeklerinin turuncu-kahverengi vücut tüyleri ve daha açık renkli, turuncu-kahverengi başı ve boynu vardır. Baş, gövdeden siyah dar bir bant ile ayrılır. Kuyruk üstü, uçma tüyleri, kuyruk örtüleri ve kuyruk tüyleri siyahtır. kanatların iç yüzlerinde yanardöner yeşil ayna tüyleri bulunur. Hem üst hem de alt kanat örtücüleri beyazdır; bu özellik uçuşta özellikle belirgindir ancak kuş yerdeyken neredeyse görünmez. Gagası siyah, bacakları koyu gridir. Dişleri erkekleriyle benzerdir ancak daha soluk, beyazımsı bir başı ve boynu vardır. Ayrıca erkeklerdeki siyah kolyeden yoksundur. Her iki cinsiyette de renklenme değişkendir ve tüyler yaşlandıkça solar. Kuşlar üreme mevsimi sonunda tüy döker ve erkekleri siyah kolyelerini kaybeder, ancak Aralık-Nisan ayları arasında kısmi bir tüy dökümü ile bu kolyeyi geri kazanırlar. Yavrular dişiye benzer ancak daha koyu kahverengi tonlara sahiplerdir.[7]
Angut kuşunun sesi, yüksek sesli ve genizden gelen bir dizi honklamaya sahiptir. Erkek ve dişi tarafından çıkarılan sesleri birbirinden ayırt etmek mümkündür. Bu honklamalar hem yerde hem de havada yapılır ve çıkarıldıkları duruma göre sesler değişkenlik gösterir. [7]
Dağılım ve yaşam alanı
Bu türün Kuzeybatı Afrika ve Etiyopya'da çok küçük yerleşik popülasyonları vardır, ancak kuşun ana üreme alanı güneydoğu Avrupa'dan Palearktik boyunca Baykal Gölü'ne, Moğolistan'a ve batı Çin'e uzanır.[8] Doğu popülasyonları çoğunlukla göçmendir ve kış aylarını Hint alt kıtasında geçirirler.[9] Bu tür, Kanarya Adaları'ndaki Fuerteventura adasını kolonize etmiştir, ilk olarak 1994'te burada üremiş ve 2008 yılına kadar neredeyse elli çiftlik bir popülasyona ulaşmıştır.[10] Angut kuşu, Hindistan'da ekim ayında gelip nisan ayında ayrılan yaygın bir kış ziyaretçisidir. Tipik üreme alanı, gelgit düzlükleri ve çakıl sahilleri olan geniş sulak alanlar ve nehirlerdir. Göllerde ve rezervuarlarda çok sayıda bulunur. Cemmu ve Keşmir'deki yüksek irtifa göllerinde ve bataklıklarda ürer.[9] Üreme mevsimi dışında ise ova akarsuları, durgun nehirleri, göletleri, su altında kalmış çayırlıkları, bataklıkları ve tuzlu lagünleri tercih eder. [11]
Angut kuşu, Güneydoğu Avrupa ve güney İspanya'da nadirleşse de, Asya'nın geniş bölgelerinde hala yaygın bir türdür. Batıya doğru İzlanda, Büyük Britanya ve İrlanda'ya kadar uzanan sürüler muhtemelen bu Asya popülasyonundan gelmektedir. Ancak Avrupa'daki popülasyonun azalması nedeniyle, son yıllarda Batı Avrupa'da görülen angut kuşlarının çoğunun kaçan veya başıboş kuşlar olması muhtemeldir. Bu kuş, doğu Kuzey Amerika'da da zaman zaman vahşi doğada gözlemlenmiştir, ancak bu durumun gerçek bir göç vakası olduğuna dair bir kanıt bulunamamıştır.[12] Başıboş angut kuşları, Avrupa'nın bazı ülkelerinde başarıyla üreyebilmiştir. İsviçre'de ise bu kuş, yerli türlerin yerini alabilecek bir istilacı tür olarak kabul edilir. Sayılarını azaltmak için girişimlerde bulunulmasına rağmen, İsviçre'deki angut kuşu popülasyonu 2006-2016 yılları arasında 211'den 1250 bireye yükselmiştir.[13]
Moskova'da, şehir parklarının göletlerinde yerli yaban ördekleri olan yeşilbaşlarla birlikte yaşayan, sayısı dengeli bir angut kuşu popülasyonu bulunmaktadır. Bu angut kuşlarının, Moskova Hayvanat Bahçesi'nden kaçanların yaban hayatına uyum sağlamış soyundan geldiği düşünülmektedir. Bu teoriye göre, kuşların kanatlarının kırpılma uygulamasının kaldırıldığı 1948 yılından sonra, bu angut kuşu popülasyonu oluşmuş olma ihtimali yüksektir. Vahşi angut kuşlarının aksine, Moskova'dakiler göçmen değildir. Kış aylarında göçmek yerine, şehrin su kaynaklarının donmayan kısımlarında kalarak kış mevsimini geçirirler.[14]
Angut kuşu çoğunlukla göller, rezervuarlar ve nehirler gibi iç sulardaki açık alanları tercih eder. Ormanlık alanlarda nadiren görülür, ancak acı su karışımlı ve tuzlu lagünlerde de bulunabilir. Düşük rakımlı bölgelerde daha yaygın olsa da, daha yüksek irtifalarda da yaşar ve Orta Asya'da kaz türlerinden Hint kazı (Anser indicus) ile birlikte 5.000 metre yükseklikteki göllerde görülen sayılı su kuşlarından biridir.[15]
Davranış
Angut kuşu çoğunlukla geceleri aktiftir. [11] Hepçildir ve beslenmesinde otlar, taze bitki sürgünleri, tahıl, su bitkileri ile birlikte hem suda hem de karada yaşayan omurgasızlar bulunur. Karadayken yapraklarla beslenir, suda sığ sularda yiyecek ararken gagasını suya daldırır, daha derin sularda ise ters döner ancak tamamen dalmaz. [15]
Angut kuşu genellikle çiftler halinde veya küçük gruplar şeklinde görülür ve nadiren büyük sürüler oluşturur. Ancak tüy dökümü ve kışlama dönemlerinde tercih ettikleri göllerde veya yavaş akan nehirlerde çok kalabalık topluluklar oluşturabilirler. Nepal'deki Koşi Barajı ve Koşi Tappu Yaban Hayatı Koruma Alanı'nda dört binin üzerinde bireyin toplandığı kaydedilmiştir, Türkiye'deki Düden Gölü'nde ise bu sayı on bini aşabilir.[15]
Angut kuşları, ana üreme alanlarına olan yolculuklarına Orta Asya'dan Mart ve Nisan aylarında başlarlar. Erkek ve dişi arasında güçlü bir bağ bulunur ve ömür boyu eş oldukları düşünülür. Üreme bölgelerinde bu kuşlar kendi türlerine ve diğer türlere karşı oldukça saldırgan davranışlar sergiler. Özellikle dişi, kafasını öne eğip boynunu uzatarak davetsiz misafirlere yaklaşır ve öfkeyle sesler çıkarır. Davetsiz misafir yerini terk etmezse, dişi erkeğin yanına döner ve etrafında koşarak onu saldırmaya teşvik eder. Erkek saldırıya geçebilir de geçmeyebilir de. [7] Kısa bir kur ritüeli olarak, boynu uzatma, kafayı suya daldırma ve kuyruğu kaldırma hareketlerinden sonra çiftleşme su üzerinde gerçekleşir.[15] Yuva genellikle sudan uzak, bir ağaç kovuğunda, harabe bir binada, kayadaki bir çatlakta, kum tepecikleri arasında veya bir hayvan yuvasındadır. Yuva, dişi tarafından kuş tüyü ve biraz ot kullanılarak inşa edilir. [7]
Dişi angut kuşu, Nisan sonu ile Haziran başı arasında ortalama sekiz (altı ila on iki arasında değişen) yumurta yumurtlar. Bu yumurtalar donuk renkli olup krem beyazıdır, ortalama olarak 68 x 47 mm boyutlarındadır. Kuluçka süresi boyunca dişi kuluçkada yatarken, erkek ise yakınlarda nöbet tutar. Yumurtalar yaklaşık yirmi sekiz gün sonra çatlar ve her iki ebeveyn de yaklaşık elli beş günde uçma yeteneği kazanan yavrulara bakar. [15]
Yavrular uçma yeteneği kazandıktan sonra yetişkin kuşlar tüy dökerler ve bu süreç boyunca yaklaşık bir ay boyunca uçamaz hale gelirler. Tüy dökümü öncesinde avcıların saldırısına uğrama riskini azaltmak için daha kolay kaçabilecekleri büyük su kütlelerine doğru hareket ederler. [16] Aile bir süre grup halinde birlikte kalabilir; sonbahar göçü ise eylül civarında başlar ve yavrular ikinci yıllarında olgunlaşırlar. Kuzey Afrika'daki angut kuşları ise yaklaşık beş hafta önce ürerler ve daha yağışlı yazlarda üreme başarıları daha yüksek olur. [15]
Korunma durumu
Angut kuşu, Budistler tarafından kutsal kabul edilir ve bu sayede Orta ve Doğu Asya'da popülasyonunun stabil kalması veya hatta artması öngörülmektedir. Tibet'teki Pembo Kara Boyunlu Turna Rezervi, bu kuşlar için önemli bir kışlama alanıdır ve burada koruma altındadırlar. Avrupa'da ise durum tam tersidir. Sulak alanların kurutulması ve avlanma nedeniyle angut kuşu popülasyonları genel olarak azalmaktadır. Neyse ki, baraj gölleri gibi yeni habitatlara uyum sağlayabilme yetenekleri sayesinde diğer bazı su kuşlarına nazaran daha az tehdit altındadırlar.[15]
Angut kuşu, çok geniş bir yaşam alanına sahiptir. Toplam popülasyon büyüklüğünün 170.000 ila 225.000 birey arasında olduğu tahmin edilmektedir. Bazı yerel popülasyonlar artarken diğerleri azaldığı için türün genel popülasyon eğilimi net değildir. Bu kuş, tehdit altında olarak sınıflandırılmak için gerekli olan daha yüksek kriterleri karşılamadığından, Uluslararası Doğayı Koruma Birliği (IUCN) koruma durumunu "en az endişe verici" olarak değerlendirmektedir.[17] Angut kuşu, Afrika-Avrasya Göçmen Su Kuşlarının Korunması Anlaşması'nın (AEWA) kapsadığı türlerden biridir.[18]
İnanışlar
Bu kuş türü iniş yaparken rüzgarı arkasına alarak indiği için sağlıklı bir iniş yapamayarak yuvarlanır. Bu özelliğinden teşbih yapılarak argoda da kullanılır. Suna ile birlikte Tadorna cinsinde yer alır. Angut kuşları, yeryüzündeki kuş türleri arasında tek eşli olan nadir türlerden birisi. Eşi ölen angut kuşlarının, başka bir eş ile bağlantı kurmayıp ölen eşinin arkasından yas tuttuğu bilinir.
Tibet ile Moğolistan'da ve Slav mitolojisinde kutsal kabul edilmektedir.
Notlar
- ^ BirdLife International (2016). "Tadorna ferruginea". IUCN Tehdit Altındaki Türlerin Kırmızı Listesi. 2016: e.T22680003A86011049. doi:10.2305/IUCN.UK.2016-3.RLTS.T22680003A86011049.en
. Erişim tarihi: 12 November 2021. - ^ TDK Divanü Lugati't-Türk Veri Tabanı[ölü/kırık bağlantı]
- ^ Mayr, Ernst; Cottrell, G. William (1979). Check-list of Birds of the World. 2nd. 1. Cambridge, Massachusetts: Museum of Comparative Zoology. s. 450. 31 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2024.
- ^ Sherborn, C. Davies (1905). "The new species of birds in Vroeg's catalogue, 1764". Smithsonian Miscellaneous Collections. Cilt 47. ss. 332-341 [339 No. 258]. 19 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2024. Includes a transcript of the 1764 text.
- ^ Rookmaaker, L.C.; Pieters, F.F.J.M. (2000). "Birds in the sales catalogue of Adriaan Vroeg (1764) described by Pallas and Vosmaer". Contributions to Zoology. 69 (4). ss. 271-277. doi:10.1163/18759866-06904005 . 10 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2024.
- ^ Carboneras, C.; Kirwan, G.M. (2021). Billerman, Shawn M; Bridwell, Myrah A (Ed.). "Ruddy Shelduck (Tadorna ferruginea)". Handbook of the Birds of the World Alive. Lynx Edicions, Barcelona. doi:10.2173/bow.rudshe.02. 15 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2015.
- ^ a b c d Witherby, H. F., (Ed.) (1943). Handbook of British Birds, Volume 3: Hawks to Ducks. H. F. and G. Witherby Ltd. ss. 227-231.
- ^ Bouglouan, Nicole. "Ruddy Shelduck: Tadorna ferruginea". oiseaux-birds.com. Erişim tarihi: 21 Ekim 2015. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
- ^ a b Baker, Edward Charles Stuart (1923). A hand-list of genera and species of birds of the Indian empire, by E. C. Stuart Baker ... Bombay,: Printed by order of the committee of the Bombay natural history society.
- ^ Garcia-del-Rey, Eduardo; Rodriguez-Lorenzo, Juan Antonio (13 Temmuz 2010). "Breeding status of the Ruddy Shelduck Tadorna ferruginea at Fuerteventura, Canary Islands: natural colonisation of two habitat types on an oceanic island". Ostrich (İngilizce). 81 (2): 93-96. doi:10.2989/00306525.2010.488376. ISSN 0030-6525.
- ^ a b "Ruddy Shelduck: Tadorna ferruginea". BirdLife International. 2015. Erişim tarihi: 24 Ekim 2015. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
- ^ IUCN (1 Ekim 2016). "Tadorna ferruginea: BirdLife International: The IUCN Red List of Threatened Species 2016: e.T22680003A86011049" (İngilizce). doi:10.2305/iucn.uk.2016-3.rlts.t22680003a86011049.en. retrieved 12 november 2021.
|doi=değerini kontrol edin (yardım). - ^ Müller, Werner (2 Nisan 2017). "Rechtzeitig handeln". Ornis: 12-14. 22 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2017.
- ^ Межуев, Борис (2006). "The "Orange Revolution": a Reconstruction of the Context". Полис. Политические исследования (5): 75-91. doi:10.17976/jpps/2006.05.06. ISSN 1026-9487.
- ^ a b c d e f g Ducks, geese and swans. 1: General chapters ; species accounts (Anhima to Salvadorina). Bird families of the world. Oxford: Oxford University Press. 2005. ISBN 978-0-19-861008-3.
- ^ "Ruddy Shelduck: Tadorna ferruginea". BirdLife International. 2015. Erişim tarihi: 24 Ekim 2015. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
- ^ IUCN (1 Ekim 2016). "Tadorna ferruginea: BirdLife International: The IUCN Red List of Threatened Species 2016: e.T22680003A86011049" (İngilizce). doi:10.2305/iucn.uk.2016-3.rlts.t22680003a86011049.en. retrieved 12 november 2021.
|doi=değerini kontrol edin (yardım). - ^ "AEWA türleri". Afrika-Avrasya Göçmen Su Kuşlarının Korunmasına İlişkin Anlaşma. Erişim tarihi: 22 Ekim 2015. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
 | Kazsılar ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
