Wątek (architektura)

Ten artykuł od 2010-09 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Wątek, wiązanie – sposób ułożenia cegieł lub kamieni w murze, rozróżniany po sposobie ułożenia ich główek i wozówek. Różne wątki ceglane mogły występować w tym samym okresie^[1].

Zobacz multimedia związane z tematem: Wątek (architektura)

Wątki ceglane

Wątki ceglane (chronologicznie) to:

• wendyjski (słowiański) – w Polsce w XIII wieku, zanikł ostatecznie około 1420 roku; składa się z dwóch powtarzalnych warstw, w których dwie wozówki przedzielone są jedną główką. Przesunięcie spoin poprzecznych pionowych wynosi 1/4 długości cegły. Odmianą tego wiązania jest tzw. wendyjski wątek ozdobny, w którym cegły tworzą geometryczny ornament w licu ściany w postaci ukośnych pasów, rombów itp. Do wykonania wzorów używano cegieł zendrówek (cegieł mocno wypalonych, aż do granicy zeszklenia, o powierzchni znacznie ciemniejszej i błyszczącej). Stosowany sporadycznie w niektórych budynkach nowożytnych, jak np. kościół w Gołębiu i zamek w Tykocinie.
• gotycki (polski) – stosowany od początku XIV do XVI wieku; dziś tylko przy odbudowie obiektów zabytkowych. Wiązanie uzyskuje się przez powtarzanie dwóch warstw, w których na przemian układane są cegły główką i wozówką do lica muru. W licu muru można wyodrębnić wzór kowadełka i krzyża ułożonych obok siebie. Spoiny przesunięte są o 1/4 długości cegły. Pojawienie się w państwie zakonu krzyżackiego w Prusach wątku gotyckiego około 1300 roku nie oznaczało zaniku wcześniejszego układu wendyjskiego^[2]. Wręcz przeciwnie – oba wątki współwystępowały przez dziesięciolecia. Różne wątki mogły być stosowane w jednej budowli, a nawet w jednym murze, jak zaobserwowano między innymi na zamku w Wąbrzeźnie^[3]. W średniowieczu wyznaczone odcinki ścian wznosiły często różne ekipy murarzy, którzy mogli stosować odmienne układy cegieł^[4].
• holenderski – stosowany w Holandii od XV do XVI wieku; niekiedy w Polsce XVII-wiecznej. Powtarzano dwie warstwy: główkową i warstwę z cegłami układanymi na przemian główką i wozówką. Uzyskiwano przesunięcie spoin poprzecznych o 1/4 cegły.
• kowadełkowy (blokowy lub pospolity) – od XVI wieku i stosowany nadal; składa się z dwóch, powtarzalnych warstw cegieł: główkowej i wozówkowej. Przesunięcie pionowych spoin poprzecznych o 1/4 długości cegły daje obraz kowadełka w licu muru. Przesunięcie uzyskuje się przez ułożenie w zakończeniu muru cegieł dziewiątek (3/4 cegły).
• krzyżowy (krzyżykowy, wenecki) – od XVII wieku; ułożony (podobnie jak w wiązaniu kowadełkowym) z dwóch powtarzalnych warstw: główkowej i wozówkowej. Przesunięcie widocznych w licu spoin pionowych (spoiny poprzeczne) daje obraz krzyża. Inny niż w wiązaniu kowadełkowym wzór spoin w licu muru uzyskuje się przez ułożenie w co drugiej warstwie wozówkowej jednej cegły ułożonej główką do lica muru.
• forteczny (twierdzowy bądź angielski) – używany w drugiej połowie XIX wieku w budownictwie fortec; cegły ułożone warstwami wyłącznie główkowymi, przesuniętymi o 1/2 szerokości cegły.
• wielorzędowe (wielowarstwowe, amerykańskie) – polega na powtarzaniu 4–5 warstw wozówkowych przedzielonych w szóstej warstwą główkową. W licu muru widoczne są ułożone wozówki przesunięte o 1/2 długości cegły (przesunięcie spoin poprzecznych), brak jednak przewiązania (przesunięcia) spoin pionowych podłużnych wewnątrz muru – następuje ono dopiero po ułożeniu warstwy główkowej.

Wątki kamienne w starożytności

Sposób wykonywania murów zależał od zaawansowania technologicznego – głównie od metod obróbki kamienia oraz sposobów łączenia (na sucho lub na zaprawę). Zasadniczy podział wyznacza stopień obrobienia materiału, czyli kamienia:

• mur cyklopowy – kamień łamany, jedynie wstępnie obrobiony;
• mur poligonalny – kamień obrobiony w wieloboczne bryły, nieregularny;
• mur ciosowy – kamień obrobiony w prostopadłościenne bloki układane warstwami.

W starożytnym Rzymie w odniesieniu do konstrukcji murów używano określenia opus, w związku z czym wyróżnia się:

• opus incertum – nieregularne ciosy kamienne, układane w warstwy nierówne pod względem wysokości;
• opus reticulatum (układ sieciowy) – ciosy w postaci sześcianów ułożonych skośnie względem powierzchni gruntu, przez co przypominają romby;
• opus spicatum („w jodełkę”) – ciosy ułożone skośnie dłuższymi bokami, przy czym dwie warstwy tworzą wzór przypominający choinkę;
• opus isodomum – o ciosach w miarę regularnych, układanych w warstwy równe, o zbliżonej wysokości;
• opus quadratum – ciosy w postaci sześcianów bądź prostopadłościanów ułożonych podstawą równolegle do powierzchni gruntu.

• Wątki mieszane:
  • opus listatum (mixtum) – ciosy kamienne przekładane cegłami
  • opus pseudoisodomum – z wypełnieniem drobnymi kamieniami
  • opus caementicum – z wypełnieniem drobnym kamieniem zalanym zaprawą

Wątki kamienne w budownictwie średniowiecznym

• grand appareil – z regularnych ciosów
• petit appareil – z ciosów obrobionych jedynie dla wykonania głównych elementów konstrukcyjnych, gdy resztę muru stanowi drobny, małoobrobiony kamień

Wątki ceglane w budownictwie średniowiecznym

• opus emplectum – ze starannym oblicowaniem obustronnym muru, a środkiem wypełnionym mieszaniną wapna, gruzu i kamienia.

Zobacz też

• opus signinum

Przypisy