Kwas folinowy

Kwas folinowy

Nazewnictwo Nomenklatura systematyczna (IUPAC) kwas N-{4-[[(2-amino-5-formylo-5,6,7,8-tetrahydro-4-hydroksy-6-pterydynylo)-metylo]-amino]-benzoilo}-glutaminowy Inne nazwy i oznaczenia farm. łac. acidum folinicum inne leukoworyna
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C20H23N7O7
Masa molowa	473,45 g/mol
Identyfikacja
Numer CAS	1492-18-8
PubChem	6006
DrugBank	DB00650
SMILES C1C(N(C2=C(N1)NC(=NC2=O)N)C=O)CNC3=CC=C(C=C3)C(=O)NC(CCC(=O)O)C(=O)O
Właściwości Rozpuszczalność w wodzie całkowicie[1] Temperatura topnienia 245 °C[1] logP -3,2[1]
Niebezpieczeństwa Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich [dostęp 2018-07-25] Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów Na podstawie podanej karty charakterystyki folinian wapnia Niebezpieczeństwo Zwroty H H315, H317, H319, H334 Zwroty P P261, P280, P305+P351+P338, P342+P311 NFPA 704 Na podstawie podanego źródła[2] folinian wapnia 0 2 0
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
Klasyfikacja medyczna
ATC	V03AF03
Stosowanie w ciąży	kategoria C[3]
Farmakokinetyka Okres półtrwania 32–35 min dla aktywnej postaci L, 352–485 min dla nieaktywnej postaci D[4] Wydalanie 80–90% z moczem, 5–8%% z kałem[4]
Uwagi terapeutyczne Drogi podawania doustnie, domięśniowo, dożylnie

Kwas folinowy (łac. acidum folinicum) – wielofunkcyjny organiczny związek chemiczny, stosowany jako lek wspomagający w zapobieganiu toksycznemu działaniu antagonistów kwasu foliowego oraz wspomagający działanie 5-fluorouracylu.

Historia

W 1948 r. amerykańscy badacze Howerde E. Sauberlich oraz C. A. Baumann zauważyli brak wzrostu szczepu bakteryjnego Leuconostoc citrovorum ATCC 8081 na podłożach zawierających wszystkie znane aminokwasy i czynniki wzrostu, natomiast wzrost obserwowano po podaniu niewielkiej ilości wyciągu z wątroby lub drożdży^[5][6]. W następnym roku zespół w składzie Thomas J. Bond, Thomas J. Bardos, Margaret Sibley, William Shive uzyskał skoncentrowany wyciąg aktywnego czynnika i po raz pierwszy użył nazwy kwas folinowy na jego określenie^[5][7]. W 1951 roku John C. Keresztesy i Milton Silverman^[8], a rok później także Howerde Sauberlich^[9] uzyskali krystaliczną postać kwasu folinowego^[5]. W 1950 roku opracowano syntezę kwasu folinowego z kwasu foliowego^[5].

Mechanizm działania

Folininan wapnia zapobiega toksycznemu działaniu antagonistów kwasu foliowego w dwóch mechanizmach^[4]. Pierwszym z nich jest kompetycyjne użycie tego samego transportera błonowego, co dodatkowo pobudza usuwanie antagonistów kwasu foliowego z komórki, natomiast drugim jest dostarczanie substratu dla koenzymów kwasu foliowego^[4].

Folinian wapnia zwiększa działanie 5-fluorouracylu poprzez stabilizację kompleksu 5-FU z monofosforanem deoksyurydyny, syntazą tymidylanową oraz kofaktorem 5’10’ metylenotetrahydrofolinowym (Me-THP), zapobiegając śladowemu uwalnianiu syntazy tymidylanowej^[4].

Zastosowanie

• ochronnie podczas stosowania antagonistów kwasu foliowego, takich jak metotreksat w celu zmniejszenia toksyczności cytostatyku u pacjentów dorosłych i u dzieci^[4]
• przedawkowanie antagonistów kwasu foliowego (trimetreksat, trimetoprym, pirymetamina) u pacjentów dorosłych i u dzieci^[4]
• w terapii skojarzonej z 5-fluorouracylem w leczeniu cytostatycznym pacjentów z zaawansowaną postacią raka jelita grubego^[4]
• jatrogenne niedokrwistości megaloblastyczne^[10]
• niedobory kwasu folinowego po leczeniu kotrimoksazolem^[10]
• niedobory kwasu foliowego, w przypadkach w których nie można podać kwasu foliowego doustnie (ciężki zespół złego wchłaniania, całkowite żywienie pozajelitowe)^[4]

Folinian wapnia znajduje się na wzorcowej liście podstawowych leków Światowej Organizacji Zdrowia (WHO Model Lists of Essential Medicines) (2017)^[11] i jest dopuszczony do obrotu w Polsce (2018)^[12].

Działania niepożądane

Działania niepożądane kwasu folinowego są rzadkie i występują z częstością mniejszą niż 0,01%: reakcje alergiczne, zwiększenie częstości napadów u pacjentów z padaczką; po podaniu dużych dawek – bezsenność, pobudzenie, zaburzenia depresyjne, zaburzenia żołądkowo-jelitowe; po podaniu dożylnym – gorączka^[4][10].

Przypisy