Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny i św. Mikołaja w Oksie

Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny i świętego Mikołaja w Oksie
A.128[1] z dnia 8.01.1957 i z 11.02.1967
kościół parafialny
Ilustracja
Państwo

 Polska

Miejscowość

Oksa

Wyznanie

katolickie

Kościół

rzymskokatolicki

kościół parafialny

Parafia św. Mikołaja w Oksie

Wezwanie

Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny
św. Mikołaja

Historia
Data powołania

1723

Data rozpoczęcia budowy

lata 60. XVI wieku

Data zakończenia budowy

1570

Data poświęcenia

1914

Poprzednie wyznanie

kalwinizm

Fundator

Mikołaj Rej i Andrzej Rej

Dane świątyni
[[Plik:krzyż grecki|240x240px|alt=Plan świątyni|]]
Świątynia
• materiał bud.


• cegła
drewno

Wieża kościelna
• liczba wież


2

Liczba naw

1

Położenie na mapie gminy Oksa
Mapa konturowa gminy Oksa, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny i świętego Mikołaja w Oksie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny i świętego Mikołaja w Oksie”
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego
Mapa konturowa województwa świętokrzyskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny i świętego Mikołaja w Oksie”
Położenie na mapie powiatu jędrzejowskiego
Mapa konturowa powiatu jędrzejowskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny i świętego Mikołaja w Oksie”
Ziemia50°43′34,17″N 20°06′27,26″E/50,726158 20,107572
Multimedia w Wikimedia Commons

Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny i świętego Mikołaja w Oksie – dawny zbór kalwiński, ufundowany zapewne w latach 60. XVI wieku przez Mikołaja Reja[2][3][4], a ukończony w 1570 przez jego syna - Andrzeja[5].

Ks. Jan Wiśniewski oraz Katalog zabytków sztuki w Polsce podają jako datę wzniesienia zboru rok 1570, a za jego fundatora uznają Andrzeja Reja[6][7], który odziedziczył Oksę po śmierci ojca w 1569. Tadeusz Przypkowski, na podstawie dostępnych źródeł, próbował pogodzić obie informacje, że budowę zboru rozpoczął Mikołaj, a ukończył Andrzej Rej[8]. Od końca XVI do 2 połowy XVII wieku zbór w Oksie był jednym z głównych ośrodków kalwinizmu małopolskiego, w którym wielokrotnie odbywały się synody protestanckie[9]. W 1678 został przejęty przez cystersów jędrzejowskich i został filią parafii Konieczno[10]. Według Józefa Łukaszewicza, po przejęciu zboru przez katolików, Rejowie wznieśli nowy drewniany zbór, który istniał do końca XVII wieku[11]. W latach 1762 – 1763 dokonano gruntownej restauracji świątyni; wybudowano wówczas nową zakrystię z ołtarzem głównym.

W czerwcu 1914 świątynia została konsekrowana pod wezwaniem św. Mikołaja przez biskupa Augustyna Łosińskiego[12].

Kościół jest budowlą murowaną, wybudowany na planie krzyża greckiego, składa się z jednoprzęsłowych, prostokątnych ramion: nawy, kaplic bocznych i prezbiterium. W świątyni zachowała się ambona z czasów zboru kalwińskiego oraz marmurowe epitafia kalwińskie z XVII wieku: Andrzeja Reja (zm. 1601), Zygmunta Chomętowskiego (zm. 1607) i Jana Czarnieckiego (zm. 1658). Epitafia znajdowały się pierwotnie wewnątrz kościoła, jednak na początku XX wieku podczas restauracji świątyni, przeniesiono je i wmurowano na zewnątrz zakrystii. W późnobarokowym ołtarzu bocznym z XVIII wieku umieszczony jest obraz św. Mikołaja. Na fasadzie, nad głównym wejściem do kościoła umieszczony jest późnorenesansowy kartusz kamienny z herbem Rejów Oksza.

Prawdopodobnie w świątyni jest pochowany ojciec literatury polskiej – Mikołaj Rej[12][13][14].

Przypisy

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 .
  2. ↑ H. Merczyng, Zbory i senatorowie protestanccy w dawnej Polsce, [w:] W. Krasiński, Zarys dziejów powstania i upadku reformacji w Polsce, tom II, cz. 2, Warszawa 1905, s. 190.
  3. ↑ Żywot i sprawy poćciwego ślachcica polskiego Mikołaja Reja z Nagłowic [w:] Mikołaj Rej, Wybór pism, Ossolineum 2006, s. 517.
  4. ↑ Robert P. Płaski, Zabytki reformacji w województwie świętokrzyskim, [w:] Na włoszczowskich drogach historii. Materiały z sesji naukowych odbytych w Gruszczynie, Ludyni, Olesznie, Włoszczowie poświęconych dziejom powiatu włoszczowskiego, pod red. D. Kaliny, G. Dąbrowskiego, Włoszczowa - Krasocin 2012.
  5. ↑ T. Przypkowski, Zabytki reformacji w Kielecczyźnie, [w:] Studia renesansowe, tom I, pod red. Michała Walickiego, Ossolineum 1956, s. 67.
  6. ↑ J. Wiśniewski, Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w jędrzejowskim, Mariówka 1930, s. 319.
  7. ↑ Katalog zabytków sztuki w Polsce, tom III, Województwo kieleckie, zeszyt 3, Powiat jędrzejowski, Warszawa 1957, s. 30.
  8. ↑ T. Przypkowski, Op. cit., s. 67.
  9. ↑ Akta synodów różnowierczych w Polsce, tom III, oprac. M. Sipayłło, Warszawa 1983.
  10. ↑ J. Wiśniewski, Op. cit., s. 319.
  11. ↑ J. Łukaszewicz, Dzieje kościołów wyznania helweckiego w dawnej Małej Polsce, Poznań 1853, s. 387.
  12. ↑ a b J. Wiśniewski, Op. cit., s. 322.
  13. ↑ Żywot i sprawy..., Op. cit., s. 517.
  14. ↑ A. Kochan, Mikołaja Reja żywot i sprawy, [w:] Mikołaj Rej, Wybór pism, Ossolineum 2006, s. XI.

Bibliografia

  • Katalog zabytków sztuki w Polsce, tom III, Województwo kieleckie, zeszyt 3, Powiat jędrzejowski, Warszawa 1957.
  • Robert P. Płaski, Zabytki reformacji w województwie świętokrzyskim, [w:] Na włoszczowskich drogach historii. Materiały z sesji naukowych odbytych w Gruszczynie, Ludyni, Olesznie, Włoszczowie poświęconych dziejom powiatu włoszczowskiego, pod red. D. Kaliny, G. Dąbrowskiego, Włoszczowa - Krasocin 2012.
  • Tadeusz Przypkowski, Zabytki reformacji w Kielecczyźnie, [w:] Studia renesansowe, tom I, pod red. Michała Walickiego, Ossolineum 1956.
  • Jan Wiśniewski, Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w jędrzejowskim, Mariówka 1930.
  • Zabytki architektury i budownictwa w Polsce, tom 15, Województwo kieleckie, Warszawa 1995.