Bajki Babci Gąski

Contes de ma Mère l'Oye

Ilustracja frontyspisowa w pierwszym wydaniu baśni Perraulta (1697)

Autor

Charles Perrault

Typ utworu

zbiór baśni

Wydanie oryginalne

Miejsce wydania

Paryż

Język

francuski

Data wydania

1697

Wydawca

Claude Barbin

Multimedia w Wikimedia Commons

Ilustracja Gustave’a Dorégo do baśni *Wróżki*

Bajki Babci Gąski (fr. Contes de ma Mère l'Oye^[1]) – popularne określenie przypisywanego Charles’owi Perraultowi zbioru barokowych baśni, który ukazał się w 1697 pod tytułem Histoires ou contes du temps passé (Historie albo baśnie z dawnych czasów).

Tytuł zbioru

Mimo że pierwotny tytuł był inny, w powszechnej świadomości utrwaliło się sformułowanie Contes de ma Mère l'Oye, które pojawiło się na otwierającej zbiór ilustracji frontyspisowej. W XVII-wiecznej Francji stanowiło ono zwyczajowe określenie nieprawdopodobnych, niegodnych uwagi opowieści i bajek opowiadanych dzieciom, synonim conte de Peau d'Âne (bajka o Oślej Skórze) i conte de vieille (bajka starej baby)^[2]. Postać Matki Gęsi wywodziła się prawdopodobnie z archetypu groteskowej, gadatliwej staruchy. Często też kojarzona jest z Bertą o Wielkich (gęsich?) Stopach, matką Karola Wielkiego, która jest bohaterką legend realizujących baśniowy wątek ATU 403 (Fałszywa narzeczona)^[3].

Polskie określenie Bajki Babci Gąski wywodzi się z tytułu pierwszego pełnego przekładu zbioru, którego w 1961 roku dokonała Hanna Januszewska.

Historia zbioru

Zbiór wydany został w okresie, gdy baśnie (contes de fées) stały się niezwykle modnym gatunkiem na paryskich salonach, a chociaż często stylizowane były na utwory dziecięce (lub częściej nawet dziecinne), dostarczały rozrywki przede wszystkim dorosłym. Inspirację do nich czerpano prawdopodobnie z obiegowych wątków ustnych, ale także z wcześniejszych zbiorów włoskich autorstwa Giovanfrancesca Straparoli i Giambattisty Basilego.

Już w 1694 roku ukazała się wierszowana Peau d'Âne (Ośla Skórka) Perraulta. Prawdopodobnie rok później powstał iluminowany rękopis, zawierający pięć baśni prozą (Śpiąca królewna, Czerwony Kapturek, Sinobrody, Kot w butach, Wróżki) oraz dedykację dla Elżbiety Charlotty Orleańskiej, napisaną rzekomo przez Pierre'a Perraulta Darmancoura, siedemnastoletniego wówczas syna Charles'a Perraulta. Otwierająca zbiór baśń o śpiącej królewnie została opublikowana w nieco dłuższej wersji w 1696 roku w czasopiśmie Mercure galant. Wreszcie w 1697 roku ukazał się drukiem zbiór Histoires ou contes du temps passé. Zawierał on zredagowane wersje dedykacji i pięciu baśni znanych z rękopisu oraz trzy nowe teksty: Kopciuszka, Knypsa z czubkiem i Paluszka. Pierwsze wydanie, w którym jako autor podany został monsieur Perrault, a nie jego syn Pierre Darmancour, pochodzi z 1707 roku.

W XIX wieku, na fali romantycznego zainteresowania folklorem, baśnie Perraulta zaczęto cenić jako rzekome opracowania wątków ludowych. Wykształcony wówczas obraz Perraulta-protoetnografa, choć daleki od prawdy, funkcjonuje do dzisiaj w powszechnej świadomości^[4]^[5]^[6].

Jedna z ilustracji Dorégo do baśni o Paluszku

W tym samym okresie baśnie Perraulta zostały uznane za klasyczne arcydzieło literatury dla dzieci. W 1867 ukazało się wydanie z 41 rycinami Gustave’a Dorégo. Po dziś dzień baśnie Perraulta uważane są za część kanonu literatury dziecięcej, ale same teksty znane są przeważnie z uproszczonych adaptacji lub okrojonych wersji, pozbawionych wierszowanych morałów, które pierwotnie kończyły każdy z utworów^[7]^[8].

Cykl stał się inspiracją do suity Moja matka gęś (1908) Maurice’a Ravela.

Lista baśni

W skład zbioru baśni wchodzą:

La Belle au bois dormant (Śpiąca królewna)
Le Petit Chaperon rouge(Czerwony Kapturek)
La Barbe bleue (Sinobrody)
Le Maître chat ou le Chat botté (Kot w butach)
Les Fées (Wróżki)
Cendrillon ou la Petite Pantoufle de verre (Kopciuszek)
Riquet à la Houppe (Knyps z czubkiem)
Le petit Poucet (Paluszek)

Polskie przekłady

Pierwsze polskie przekłady opatrzone nazwiskiem Perraulta, autorstwa Haliny Bokserówny, ukazały się w latach dwudziestych. Były to tłumaczenia pojedycznych baśni, wydane w formie cienkich broszurek.

W 1961 roku ukazał się przekład Hanny Januszewskiej zatytułowany Bajki Babci Gąski (Warszawa: Czytelnik). Oprócz ośmiu baśni zawartych w oryginalnym zbiorze Histoires ou contes du temps passé zawierał następujące teksty:

Sprytna księżniczka, czyli przygody Filutki - przekład baśni L’Adroite Princesse ou Les Aventures de Finette autorstwa pisarki Marie-Jeanne L'Héritier de Villandon, kuzynki Perraulta. Baśń ta była od XVIII wieku mylnie przypisywana Perraultowi w wydaniach francuskich.
Ośla Skórka - przekład XVIII-wiecznej prozatorskiej adaptacji baśni Perraulta. Wydana w 1694 roku Peau d'Âne tego autora miała formę wierszowaną.
Śmiechu warte życzenia - przekład bajki-fabliau Perraulta Les Souhaits ridicules, wydanej w 1694 roku wraz z Peau d'Âne i nowelą Grisélidis.

Znacznie większą popularność niż przekład Januszewskiej zyskała swobodna adaptacja jej autorstwa, która ukazała się po raz pierwszy w 1971 roku pod tytułem Bajki (Warszawa: Nasza Księgarnia). Zawiera ona opracowania siedmiu baśni wydanych w 1697 roku (bez Sinobrodego) i adaptację Oślej Skórki.

W 2010 roku ukazał się przekład Barbary Grzegorzewskiej pod tytułem Baśnie, czyli opowieści z dawnych czasów (Kalisz: Martel, zawierający osiem baśni z pierwotnego wydania.

Ponadto ukazały się następujące tłumaczenia:

Śpiąca królewna, tłum. anonimowe, 2002 (b.m.: Sara)
Tomcio Paluszek, tłum. anonimowe, 2002 (b.m.: Sara)
Kopciuszek, tłum. Zofia Beszczyńska, 2015 (Poznań: Media Rodzina)

Pozostałe dostępne na rynku polskim wydania sygnowane nazwiskiem Perraulta to mniej lub bardziej swobodne adaptacje, nie zawsze oparte na oryginalnym tekście francuskim.

Bibliografia

Barbara Kaczyńska W poszukiwaniu utraconych morałów. Tłumaczenie moralités w baśniach Charles’a Perraulta na przykładzie wybranych tekstów polskich, "Dzieciństwo. Literatura i Kultura" 1, nr 2, 2019, s. 12-35
Marc Soriano, Les Contes de Perrault. Culture savante et traditions populaires, Gallimard, Paris 1968.
Monika Woźniak, Jak to z Kotem w butach było. Baśnie Charles’a Perraulta w przekładzie i w adaptacji Hanny Januszewskiej, "Przekładaniec" 22-23, 2011, s. 59-79
Roger Zuber, Les Émerveillements de la raison. Classicismes littéraires du XVIIe siècle française, Klincksieck, Paris 1997.

Przypisy

↑ dokładny przekład oryginalnego tytułu: Baśnie mojej Matki Gęsi
↑ Le Dictionnaire de l’Académie françoise, 1694, s. 239 .
↑ MarinaM. Warner MarinaM., From the Beast to the Blonde. On fairy tales and their tellers [Kindle edition], London: Vintage Books, 2015, s. 2506–2507, 2537 .
↑ BernardB. Gicquel BernardB., Les Contes de Perrault: réception critique et histoire littéraire, [w:] JeanJ. Perrot (red.), Tricentenaire Charles Perrault. Les grands contes du XVIIe siècle et leur fortune littéraire, Paris: Press Editions, 1998, s. 111-122 .
↑ Claire Lise Malarte-Feldman. Du conte de fées littéraire au conte pour enfant, ou Des Histoires ou contes du temps passé avec des moralités aux Contes de Perrault. „Merveilles et contes”. V/2, 1991.
↑ Roger Zuber: Les Émerveillements de la raison. Classicismes littéraires du XVIIe siècle française. Paris: Klincksieck, 1997, s. 265.
↑ Jan Van Coillie, Elżbieta Wójcik-Leese (tłum.). Nie ma śpiącej królewny bez kolców. Tłumaczenie baśni. Propozycja modelu analizy porównawczej. „Przekładaniec”. 22-23, s. 11-35, 2011.
↑ Monika Woźniak. Jak to z Kotem w butach było. Baśnie Charles’a Perraulta w przekładzie i w adaptacji Hanny Januszewskiej. „Przekładaniec”. 22-23, s. 59-79, 2011.