Irreligie

Wereldwijde irreligieuze bevolking (%) volgens Dentsu Institute (2006) en Zuckerman (2005)[1]

Irreligie[2] (bijvoeglijk naamwoord en bijwoord: irreligieus of niet-religieus) is de afwezigheid of verwerping van, of onverschilligheid of vijandigheid jegens, religie.[3]

Irreligie kan sommige vormen van godsgeloof omvatten, afhankelijk van de religieuze context waartegen het wordt gedefinieerd; tijdens de Verlichting in 18e-eeuws Europa was bijvoorbeeld het deïsme het hoogtepunt van irreligie,[4] terwijl in hedendaags Oost-Azië de gemeenschappelijke term voor "irreligion" of "geen religie" (無宗教, Chinese uitspraak wú zōngjiào, Japanse uitspraak mu shūkyō), waarmee de meerderheid van de Oost-Aziatische bevolkingen zichzelf identificeert, impliceert niet-lidmaatschap van een van de geïnstitutionaliseerde religies (zoals het boeddhisme en het christendom) maar niet per se ongeloof in de traditionele volksreligies die tezamen gerepresenteerd worden door het Chinese Shendao en het Japanse Shinto (die allebei betekenen "wegen van de goden").[5]

Volgens de mondiale studie van het Pew Research Center uit 2012 naar de situatie in 230 landen en territoria, rekent 16% van de wereldbevolking zich niet tot een religie en 84% wel.[6] Naar hun verwachtingen zal het aantal niet-religieuzen tot 2060 met meer dan 35 miljoen toenemen, maar hun percentage zal afnemen tot 13% omdat de gehele bevolking harder zal groeien.[7][8] Dit komt voornamelijk omdat, volgens transculturele studies, religie vruchtbaarheidscijfers stimuleert terwijl secularisme het aantal geboorten tempert.[9]

Etymologie

De term irreligie is een combinatie van het zelfstandig naamwoord religie en het prefix in-, hetgeen "niet" betekent (vergelijkbaar met irrelevant). De oudste vermelding ervan stamt uit het Frans als irréligion in 1527, daarna in het Engels als irreligion in 1598. Het is door het Nederlands geleend in de 17e eeuw als irreligie, hoewel het onbekend is vanuit welke taal.[2]

Soorten irreligie

  • Seculier humanisme of kortweg humanisme omarmt de menselijke rede, ethiek, democratie, sociale rechtvaardigheid en filosofisch naturalisme, terwijl het expliciet religieuze dogma's, supernaturalisme, pseudowetenschap en bijgeloof verwerpt als de basis voor kennis, moraliteit en besluitvorming. Seculier humanisme stelt dat mensen in staat zijn om ethisch en moreel te zijn zonder een religie of een god.
  • Vrijdenkerij of vrijdenken meent dat ieder standpunt over de waarheid moet worden gevormd op grond van logica, de rede en empirisch bewijs in plaats van autoriteit, traditie, openbaring of andere dogma's. Vrijdenkerij is sterk verbonden met een verwerping van traditioneel religieus geloof.
  • De uitdrukking "Spiritual but not religious" is gangbaar in de Verenigde Staten om aan te geven dat men georganiseerde religies verwerpt als de enige of meest waardevolle wijze om spirituele groei te bereiken. In tegenstelling tot religie wordt "spiritualiteit" vaak gezien als verbonden met het innerlijk leven van het individu.
  • Ietsisme is een in Nederland gangbaar fenomeen waarbij met zegt niet in goden te geloven, maar wel in "iets". Vaak kan of wil men dat "iets" niet verder definiëren, maar vaak heeft het betrekking op een vermeende bovennatuurlijke kracht of entiteit. Die heeft echter weinig of niets te maken met traditionele geïnstitutionaliseerde religieuze concepten zoals een persoonlijke god, waartegen men zich afzet.
  • Theologisch noncognitivisme is het argument dat religieuze taal – vooral woorden zoals "God" – cognitief betekenisloos is. Het wordt soms als synoniem met ignosticisme gezien.
  • Antitheïsme is oppositie tegen alle vormen van theïsme en vaak religie als geheel. Het kan weerstand tegen georganiseerde religie, religieuze praktijken, religieuze instituten of specifieke vormen van verering of aanbidding van het bovennatuurlijke, al dan niet georganiseerd.
  • Atheïsme is het gebrek aan geloof in goden of de verwerping van het geloof dat er goden bestaan, of in nauwere zin is atheïsme het standpunt dat goden niet bestaan.[10]
  • Agnosticisme is de opvatting dat het bestaan van God of het goddelijke of het bovennatuurlijke onbekend of onkenbaar is.[11]
  • Agnostisch atheïsme is een filosofisch standpunt dat zowel atheïsme als agnosticisme omvat. Agnostische atheïsten zijn atheïstisch omdat ze geen geloof hebben in het bestaan van goden en agnostisch omdat ze menen dat het bestaan van goden ofwel principieel onkenbaar is of momenteel nog niet bekend is.[12]
  • Apatheïsme is een houding van apathie jegens het al dan niet bestaan van god(en).[13][14]

Mensenrechten

In 1993 verklaarde het Mensenrechtencomité van de Verenigde Naties dat Artikel 18 van het Internationaal verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten "theïstische, niet-theïstische en atheïstische overtuigingen beschermt en bovendien het recht om geen enkele religie of overtuiging te belijden."[15] Het Comité verklaarde dat "de vrijheid om een religie of overtuiging te hebben of aan te nemen noodzakelijkerwijs de vrijheid omvat om een religie of overtuiging te kiezen, inclusief het recht om de eigen huidige religie of overtuiging te vervangen door een andere of om atheïstische opvattingen te huldigen." Ondertekenaars van het verdrag is het verboden om "dreigementen of fysieke kracht of straffen te gebruiken om gelovigen of ongelovigen te dwingen" hun overtuigingen te verzaken of zich te bekeren.[16][17]

De meeste westerse democratieën hanteren in hun Grondwet een principe van godsdienstvrijheid, dat grotendeels impliceert dat in de betrokken rechtsstelsels degenen die in geen enkele religie geloven of praktiseren vrijheid van gedachte en geweten wordt gegund. Het concept "godsdienstvrijheid" wordt echter bekritiseerd door filosofen zoals Maarten Boudry, omdat het in de praktijk tot gevolg heeft dat religies een bevoorrechte positie in de samenleving hebben. Zo mogen ouders hun kinderen via religieus onderwijs hun eigen religie opleggen en heeft het kind in feite niet de vrije keuze om te kiezen voor een religie en zo ja, welke dan.[18][19][20]

Een opvallende uitzondering op deze ambiguïteit, waarbij irreligie expliciet wordt toegelaten, is artikel 36 van de Grondwet van de Volksrepubliek China (zoals aangenomen in 1982), die verklaart dat "geen enkel staatsorgaan, publieke organisatie of individu burgers mag dwingen om te geloven of niet geloven in welke religie dan ook; noch mogen zij burgers die geloven of niet geloven in welke religie dan ook discrimineren."[21] Artikel 46 van de Chinese Grondwet van 1978 was nog explicieter, waarin stond: "Burgers genieten de vrijheid om te geloven in religie en vrijheid om niet te geloven in religie en om atheïsme te propageren."[22]

Niet-denominationeel

Een niet-denominationeel (Engels: non-denominational) persoon of organisatie is niet beperkt tot een enkele of specifieke religieuze denominatie, in het Nederlands beter bekend als kerkgenootschap. De term is toegepast in de context van verscheidene religies waaronder het jaïnisme,[23] het bahaigeloof,[24] het zoroastrisme,[25] het Unitaristisch Universalisme,[26] het heidendom,[27] het christendom,[28] de islam,[29] het jodendom,[30] het hindoeïsme,[31] het boeddhisme[32] en wicca.[33]

Demografie

Definitiekwesties

Niet-religieus zijn is niet per se hetzelfde als atheïst of agnost zijn. Pew Research Centers mondiale studie van 2012 merkte op dat veel van de niet-religieuzen in feite enkele religieuze opvattingen huldigen. Zo observeerden ze dat "geloof in God of een hogere macht wordt gedeeld door 7% van de ongeaffilieerde Chinese volwassenen, 30% van de ongeaffilieerde Franse volwassenen en 68% van de ongeaffilieerde Amerikaanse volwassenen."[34]

Hoewel 11 landen die hieronder worden opgesomd irreligieuze meerderheden hebben, betekent dat nog niet per se dat de meerderheid van dier bevolkingen niet tot enige religieuze groep behoort. Zo was anno 2012 bijvoorbeeld 68% van de Zweedse bevolking officieel lid van de lutherse Zweedse Kerk,[35] (een fenomeen bekend als "belonging without believing") terwijl 59% van de Albanezen zichzelf religieus noemde zonder lid te zijn van een religieuze organisatie ("believing without belonging").[bron?] Hoewel Scandinavische staten behoren tot de hoogste percentages van irreligiositeit en zelfs atheïsme in Europa, is 47% van de atheïsten woonachtig in die landen nog steeds lid van de nationale kerken.[36]

Verschillende landen hebben ook verschillende begrippen om irreligie aan te duiden. Deze zijn vergelijkbaar, maar betekenen vaak niet helemaal hetzelfde, hetgeen het moeilijk maakt om bevolkingen onderling te vergelijken.

  • Nederlandse statistische instituten zoals het Centraal Bureau voor de Statistiek en Sociaal en Cultureel Planbureau gebruiken voor irreligie vaak de term geen gezindte.
  • In België is vrijzinnigheid het meest gebruikelijke verzamelbegrip voor onkerkelijken, ongelovigen, humanisten, vrijdenkers en anderen; het begrip atheïsme is minder gangbaar.
  • In Duitsland is de term konfessionslos in zwang om irreligieuzen aan te duiden.
  • In de Verenigde Staten wordt soms de term nones (letterlijk: "genen") gehanteerd om te verwijzen naar zij die niet geaffilieerd zijn met een georganiseerde religie. Dit gebruik komt voort uit enquêtes over religieuze affiliatie, waarbij None of None of the above ("Geen" of "Geen van bovenstaande") doorgaans de laatste optie is voor wie zich niet kan vinden alle andere opties erboven. Omdat deze status verwijst naar een gebrek aan organisatorische affiliatie in plaats van gebrek aan persoonlijk geloof, is het een specifieker concept dan irreligie. Een Gallup-peiling van 2015 concludeerde dat in de Verenigde Staten de "nones" de enige "religieuze" groep was die groeide als percentage van de bevolking.[37]

Statistieken en prognoses

Volgens de mondiale studie van het Pew Research Center uit 2012 naar de situatie in 230 landen en territoria, rekent 16% van de wereldbevolking zich niet tot een religie en 84% wel.[6] Een rapport van Worldwide Independent Network/Gallup International Association (WIN/GIA) uit 2012 over een enquête in 57 landen meldde dat 59% van de wereldbevolking zichzelf een religieus persoon noemde, 23% niet als een religieus persoon en 13% als "overtuigd atheïst"; dit was een afname van 9% "religieuzen" vergeleken met het gemiddelde uit 2005 gemeten in 39 landen.[38] Uit hun vervolgrapport gebaseerd op een peiling uit 2015 bleek dat 63% van de planeet zichzelf als religieus beschouwde, 22% als niet-religieus en 11% "overtuigd atheïst".[39] Het rapport van 2017 vond 62% religieuzen, 25% niet-religieuzen en 9% "overtuigde atheïsten".[40] Echter hebben onderzoekers voorzichtigheid geadviseerd met betrekking tot de WIN/Gallup-cijfers, omdat andere enquêtes die dezelfde formulering gebruiken en decennialang regelmatig zijn gehouden met een grotere sample size (zoals de World Values Survey) consistent lagere percentages voor atheïsten wereldwijd hebben gegeven.[41]

Van de mondiale irreligieuze bevolking is 76% woonachtig in Azië en de Grote Oceaan, terwijl de rest woont in Europa (12%), Noord-Amerika (5%), Latijns-Amerika en de Caraïben (4%), Sub-Saharaans Afrika (2%) en het Midden-Oosten en Noord-Afrika (minder dan 1%).[34]

Volgens een wereldprognosestudie van Pew uit 2015 over religie en irreligie zal tussen 2010 en 2050 het aantal ongeaffilieerden aanvankelijk toenemen, gevolgd door een afname tegen 2050 vanwege de lagere wereldwijde vruchtbaarheidscijfers onder deze bevolkingsgroep.[42] Socioloog Phil Zuckermans mondiale studies over atheïsme hebben aangetoond dat atheïsme wereldwijd af lijkt te nemen omdat overwegend irreligieuze landen de laagste geboortecijfers ter wereld hebben en overwegend religieuze landen over het algemeen meer geboorten.[43]

Land % irreligieus Bron
Vlag van Tsjechië Tsjechië 75 [44]
Vlag van Estland Estland 70 [45]
Vlag van Nederland Nederland 68 [46]
Vlag van Vietnam Vietnam 63 [45][47]
Vlag van Denemarken Denemarken 61 [45]
Vlag van Duitsland Duitsland 59 [48]
Vlag van Zweden Zweden 54 [45]
Vlag van Verenigd Koninkrijk Verenigd Koninkrijk 53 [49]
Vlag van Albanië Albanië 52 [50][51][52]
Vlag van Japan Japan 52 [45]
Vlag van Azerbeidzjan Azerbeidzjan 51 [53]
Vlag van China China 51 [45][47][54]
Vlag van Uruguay Uruguay 47 [55]
Vlag van Frankrijk Frankrijk 44 [45]
Vlag van Cuba Cuba 44 [56]
Vlag van Rusland Rusland 44 [47]
Vlag van Wit-Rusland Wit-Rusland 44 [47]
Vlag van Zuid-Korea Zuid-Korea 43 [47][57]
Vlag van Finland Finland 43 [45]
Vlag van Hongarije Hongarije 43 [47]
Vlag van IJsland IJsland 42 [58]
Vlag van Nieuw-Zeeland Nieuw-Zeeland 42 [59]
Vlag van Letland Letland 41 [47]
Vlag van Chili Chili 38 [60]
Vlag van België België 35 [47]
Vlag van Australië Australië 30 [61]
Vlag van Luxemburg Luxemburg 30 [47]
Vlag van Slovenië Slovenië 30 [47]
Vlag van Spanje Spanje 29 [62]
Vlag van Zwitserland Zwitserland 24 [63]
Vlag van Canada Canada 24 [64]
Vlag van Slowakije Slowakije 23 [47]
Vlag van Verenigde Staten Verenigde Staten 23 [65]
Vlag van Argentinië Argentinië 21 [66]
Vlag van Botswana Botswana 21 [67]
Vlag van Jamaica Jamaica 21 [68]
Vlag van Litouwen Litouwen 19 [47]
Vlag van El Salvador El Salvador 19 [69]
Vlag van Singapore Singapore 19 [70]
Vlag van Italië Italië 18 [47]
Vlag van Oekraïne Oekraïne 16 [71]
Vlag van Nicaragua Nicaragua 16 [72]
Vlag van Belize Belize 16 [73]
Vlag van Zuid-Afrika Zuid-Afrika 15 [74]
Vlag van Kroatië Kroatië 13 [47]
Vlag van Guatemala Guatemala 13 [75]
Vlag van Oostenrijk Oostenrijk 12 [47]
Vlag van Portugal Portugal 11 [47]
Vlag van Costa Rica Costa Rica 11 [76]
Vlag van Bulgarije Bulgarije 11 [47]
Vlag van Filipijnen Filipijnen 11 [47]
Vlag van Colombia Colombia 11 [77]
Vlag van Suriname Suriname 10 [78]
Vlag van Honduras Honduras 9 [77]
Vlag van Brazilië Brazilië 8 [79]
Vlag van Ecuador Ecuador 8 [80]
Vlag van Peru Peru 8 [81]
Vlag van Ierland Ierland 7 [82][83]
Vlag van Mexico Mexico 7 [77]
Vlag van India India 7 [47]
Vlag van Venezuela Venezuela 6 [77]
Vlag van Servië Servië 6 [47]
Vlag van Polen Polen 5 [47]
Vlag van Bolivia Bolivia 5 [84]
Vlag van Griekenland Griekenland 4 [47]
Vlag van Montenegro Montenegro 3 [85]
Vlag van Panama Panama 3 [86]
Vlag van Turkije Turkije 3 [47]
Vlag van Roemenië Roemenië 2 [47]
Vlag van Puerto Rico Puerto Rico 2 [47]
Vlag van Tanzania Tanzania 2 [47]
Vlag van Paraguay Paraguay 2 [87]
Vlag van Malta Malta 1 [47]
Vlag van Iran Iran 1 [47]
Vlag van Oeganda Oeganda 1 [47]
Vlag van Nigeria Nigeria 1 [47]
Vlag van Thailand Thailand 1 [88]
Vlag van Bangladesh Bangladesh 1 [47]

Zie ook

Verder lezen

  • Coleman, Thomas J.; Hood Jr, Ralph W.; Shook, John R. (2015). An Introduction to Atheism, Secularity, and Science. Gearchiveerd op 27 juni 2018. Science, Religion and Culture 2 (3): 1–14. DOI:10.17582/journal.src/2015/2.3.1.14.
  • Coleman, Thomas J.; Hood, Ralph W.; Streib, Heinz (2018). An introduction to atheism, agnosticism, and nonreligious worldviews. Psychology of Religion and Spirituality 10 (3): 203–206. DOI:10.1037/rel0000213.
  • John Allen Paulos (2009), Irreligion: A Mathematician Explains Why the Arguments for God Just Don't Add Up. Macmillan. ISBN 978-0-8090-5918-8.
  • Richard Henry Popkin, Arie Johan Vanderjagt (1993), Scepticism and irreligion in the seventeenth and eighteenth centuries. Brill. ISBN 978-90-04-09596-0.
  • Eric Wright (2010), Irreligion: Thought, Rationale, History. BiblioBazaar. ISBN 978-1-171-06863-1.

Externe link

  • "Will religion ever disappear?", BBC Future, Rachel Nuwer, december 2014
Bronnen, noten en/of referenties
  • Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel Irreligion op de Engelstalige Wikipedia, dat onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie de bewerkingsgeschiedenis aldaar.
  1. ↑ Gebaseerd op de gegevens van het Dentsu Communication Institute en de gegevens van Zuckerman. Grootste waarden genomen.
  2. ↑ a b Irreligie. Instituut voor Nederlandse Lexicologie. Instituut voor de Nederlandse Taal (2007). Geraadpleegd op 29 januari 2019.
  3. ↑ Irreligion zoals gepresenteerd in 26 naslagwerken.
    • Definition including hostility and indifference. Compact Oxford Dictionary. Gearchiveerd op 26 april 2012. Geraadpleegd op 30 januari 2019.
    • Definition including lack and indifference. Collins Dictionary.
    • Irreligion. Encyclopedia of Religion and Society. Gearchiveerd op 4 februari 2012. Geraadpleegd op 18 februari 2012. Inclusief rejection.
    • Colin Campbell, Irreligion. Encyclopedia of Religion and Society. Geraadpleegd op 18 februari 2012.
  4. ↑ Campbell, Colin. 1971. Towards a Sociology of Irreligion. Londen: McMillan p. 31.
  5. ↑ Theodore C. Bestor, Victoria Bestor, Akiko Yamagata (2011), Handbook of Japanese Culture and Society. Routledge, London, 66–67. ISBN 0415436494 "無宗教 mushūkyō, "no religion", in Japanese language and mindset identifies those people who do not belong to organised religion. To the Japanese, the term "religion" or "faith" means organised religions on the model of Christianity, that is a religion with specific doctrines and requirement for church membership. So, when asked "what is their religion", most of the Japanese answer that they "do not belong to any religion". According to NHK studies, those Japanese who identify with mushūkyō and therefore do not belong to any organised religion, actually take part in the folk ritual dimension of Shinto. Ama Toshimaru in Nihonjin wa naze mushukyo na no ka ("Why are the Japanese non-religious?") of 1996, explains that people who do not belong to organised religions but regularly pray and make offerings to ancestors and protective deities at private altars or Shinto shrines will identify themselves as mushukyo. Ama designates "natural religion" what NHK studies define as "folk religion", and other scholars have named "Nipponism" (Nipponkyō) or "common religion"."
  6. ↑ a b Pew Forum on Religion & Public Life, The Global Religious Landscape. Geraadpleegd op 18 december 2012.
  7. ↑ Why People With No Religion Are Projected To Decline As A Share Of The World’s Population. Pew Research Center (7 april 2017).
  8. ↑ The Changing Global Religious Landscape: Babies Born to Muslims will Begin to Outnumber Christian Births by 2035; People with No Religion Face a Birth Dearth. Pew Research Center (5 april 2017). Gearchiveerd op 30 maart 2022.
  9. ↑ Ellis, Lee, Hoskin, Anthony W., Dutton, Edward, Nyborg, Helmuth (8 maart 2017). The Future of Secularism: a Biologically Informed Theory Supplemented with Cross-Cultural Evidence. Evolutionary Psychological Science 3 (3): 224–42. DOI:10.1007/s40806-017-0090-z.
  10. ↑ J.J.C. Smart, Atheism and Agnosticism. Stanford Encyclopedia of Philosophy.
  11. ↑ Hepburn, Ronald W. (2005), The Encyclopedia of Philosophy, 2nd. MacMillan Reference USA (Gale) [1967], "Agnosticism", pp. 92. ISBN 0-02-865780-2 "In the most general use of the term, agnosticism is the view that we do not know whether there is a God or not." (page 56 in 1967 edition)
  12. ↑ Harrison, Alexander James (1894), The Ascent of Faith: or, the Grounds of Certainty in Science and Religion. Hodder and Stroughton, London, pp. 21. Gearchiveerd op 8 augustus 2023 "Let Agnostic Theism stand for that kind of Agnosticism which admits a Divine existence; Agnostic Atheism for that kind of Agnosticism which thinks it does not."
  13. ↑ Sean Phillips, Apatheism: Should we care whether God exists?. nooga.com (7 november 2013). Gearchiveerd op 5 augustus 2017. Geraadpleegd op 30 januari 2019.
  14. ↑ Austin Cline, What Is an Apatheist?. ThoughtCo. (16 juli 2017). Geraadpleegd op 14 oktober 2018.
  15. ↑ CCPR General Comment 22: 30/07/93 on ICCPR Article 18. Minorityrights.org. Gearchiveerd op 16 januari 2015.
  16. ↑ International Federation for Human Rights, Discrimination against religious minorities in Iran (PDF). fdih.org (1 augustus 2003). Gearchiveerd op 24 maart 2009. Geraadpleegd op 3 maart 2009.
  17. ↑ Davis, Derek H., The Evolution of Religious Liberty as a Universal Human Right. Gearchiveerd op 23 juli 2011. Geraadpleegd op 3 maart 2009.
  18. ↑ Maarten Boudry, "Schaf de godsdienstvrijheid af!", De Tijd, 12 augustus 2016. Gearchiveerd op 30 januari 2019. Geraadpleegd op 3 juni 2018.
  19. ↑ Bart Schols, "Godsdienstvrijheid afschaffen: een goed idee?", De Afspraak, VRT NWS, 31 augustus 2016. Gearchiveerd op 30 januari 2019. Geraadpleegd op 3 juni 2018.
  20. ↑ Asis Aynan, Femke Lakerveld, Eddy Terstall en Keklik Yücel, "Opinie: Vrij Links moet trouw zijn aan zijn vrijzinnige, seculiere wortels", de Volkskrant, 22 mei 2018. Gearchiveerd op 23 juli 2018. Geraadpleegd op 6 juni 2018.
  21. ↑ Grondwet van de Volksrepubliek China op Wikisource
  22. ↑ People's Republic of China 1978 Constitution (1978), pp. 41. Geraadpleegd op 2 februari 2014.
  23. ↑ Jainism in a global perspective. p. 115, Sāgaramala Jaina, Shriprakash Pandey, Pārśvanātha Vidyāpīṭha – 1998
  24. ↑ Earth Versus the Science-fiction Filmmakers. p. 70, Tom Weaver – 2005
  25. ↑ Zoroastrianism: An Introduction. p. 227, Jenny Rose – 2011
  26. ↑ Resourcewomen (2000), Religious Funding Resource Guide, pp. 439.
  27. ↑ Mammone, Andrea (2013), Varieties of Right-Wing Extremism in Europe.
  28. ↑ Models for Christian Higher Education, Richard Thomas Hughes, William B. Adrian – 1997, p. 403
  29. ↑ Pollack, Kenneth (2014), Unthinkable: Iran, the Bomb, and American Strategy, pp. 29 "Although many Iranian hardliners are Shi'a chauvinists, Khomeini's ideology saw the revolution as pan-Islamist, and therefore embracing Sunni, Shi'a, Sufi, and other, more nondenominational Muslims"
  30. ↑ Continuity and Change, Steven T. Katz, Steven Bayme – 2012, p. 268
  31. ↑ Personality Of Adolescent Students. p. 42, D.B. Rao – 2008
  32. ↑ The Buddhist Experience in America. p. 147, Diane Morgan – 2004
  33. ↑ Wiccan Warrior: Walking a Spiritual Path in a Sometimes Hostile World. p. 173, Kerr Cuhulain – 2000
  34. ↑ a b Religiously Unaffiliated. The Global Religious Landscape. Pew Research Center: Religion & Public Life (18 december 2012).
  35. ↑ Kyrkan i siffror, Swedish Lutheran Christian Church in numbers. Gearchiveerd op 5 juni 2023.
  36. ↑ Phil Zuckerman (2010), Atheism and Secularity Vol.2. Praeger, "Ch. 9 Atheism And Secularity: The Scandinavian Paradox". ISBN 0313351813.
  37. ↑ Percentage of Christians in U.S. Drifting Down, but Still High.
  38. ↑ Global Index of Religion and Atheism. WIN/Gallup International. Gearchiveerd op 16 oktober 2012. Geraadpleegd op 13 januari 2015.
  39. ↑ Losing our Religion? Two Thirds of People Still Claim to be Religious. WIN/Gallup International. WIN/Gallup International (13 april 2015). Gearchiveerd op 30 april 2015.
  40. ↑ Wayback Machine (14 november 2017). Gearchiveerd op 14 november 2017. Geraadpleegd op 27 februari 2018.
  41. ↑ Keysar, Ariela (2017), The Oxford Handbook of Atheism. Oxford University Press, "36. A World of Atheism: Global Demographics". ISBN 0199644659.
  42. ↑ The Future of World Religions: Population Growth Projections, 2010–2050. Pew Research Center (5 april 2012). Gearchiveerd op 31 maart 2022.
  43. ↑ Zuckerman, Phil (2007), The Cambridge Companion to Atheism. Cambridge University Press, 59. ISBN 0521603676.
  44. ↑ Archived copy. Gearchiveerd op 9 maart 2017. Geraadpleegd op 5 januari 2018.
  45. ↑ a b c d e f g h Zuckerman, Phil (2007). Atheism: Contemporary Rates and Patterns. Gearchiveerd op 5 september 2015. The Cambridge Companion to Atheism  : 47–66. DOI:10.1017/CCOL0521842700.004.
  46. ↑ Tom Bernts, Joantine Berghuijs (2016), God in Nederland 1966–2015. Ten Have. ISBN 9789025905248.
  47. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae Religions in Puerto Rico - PEW-GRF. www.globalreligiousfutures.org.
  48. ↑ (en) Map: These are the world’s least religious countries.
  49. ↑ Bulman, May, "Record number of British people say they have no religion", The Independent, 4 september 2017.
  50. ↑ Albania. State.gov (15 september 2006). Geraadpleegd op 4 februari 2011. US Department of State – International religious freedom report 2006
  51. ↑ Lycos.com. lycos.fr. Gearchiveerd op 3 maart 2009.
  52. ↑ Adherents.com. Adherents.com. Gearchiveerd op 15 oktober 2015. Geraadpleegd op 4 februari 2011. Some publications
  53. ↑ Global Index Of Religion and Atheism. Redcresearch.ie. Gearchiveerd op 16 oktober 2012. Geraadpleegd op 1 november 2011. Publications are taken from Gallup
  54. ↑ Adherents.com. Adherents.com. Gearchiveerd op 18 oktober 2015. Geraadpleegd op 4 februari 2011. Some publications
  55. ↑ Atheism to Defeat Religion By 2038. The Huffington Post. Geraadpleegd op 17 januari 2015.
  56. ↑ https://web.archive.org/web/20181113074037/https://fusiondotnet.files.wordpress.com/2015/04/fusion_cuba-poll-charts-1.pdf
  57. ↑ Statistics Korea. 인구,가구/시도별 종교인구/시도별 종교인구 (2005 년 인구총조사). NSO online KOSIS database. Gearchiveerd op 8 september 2006. Geraadpleegd op 23 augustus 2006.
  58. ↑ Archived copy. Gearchiveerd op 16 oktober 2012. Geraadpleegd op 3 september 2013.
  59. ↑ 2013 Census totals by topic. stats.govt.nz.
  60. ↑ (es) Cifra de chilenos que se declaran católicos bajó de 73% a 45% en la última década. Latinobarómetro (januari 2018). Gearchiveerd op 30 mei 2023.
  61. ↑ Statistics, c=AU; o=Commonwealth of Australia; ou=Australian Bureau of, Media Release - 2016 Census: Religion. www.abs.gov.au. Gearchiveerd op 10 juni 2023.
  62. ↑ [1] Sociological Research Centre, juli 2018
  63. ↑ (mul) Ständige Wohnbevölkerung ab 15 Jahren nach Religions- / Konfessionszugehörigkeit, 2015. www.bfs.admin.ch. Swiss Federal Statistical Office (2015). Gearchiveerd op 2 maart 2017. Geraadpleegd op 1 maart 2017.
  64. ↑ 96F0030XIE2001015 – Religions in Canada. 2.statcan.ca. Gearchiveerd op 4 september 2015. Geraadpleegd op 8 mei 2013. Canada 2011 census
  65. ↑ America's Changing Religious Landscape. Pew Research Center: Religion & Public Life (12 mei 2015). Gearchiveerd op 31 maart 2022.
  66. ↑ El Papa Francisco y la Religión en Chile y América Latina, Latinobarómetro 1995 – 2017. www.cooperativa.cl (januari 2018). Gearchiveerd op 13 april 2023.
  67. ↑ "Pew Research Center", Geraadpleegd 23 maart 2016.
  68. ↑ The World Factbook — Central Intelligence Agency. Cia.gov. Gearchiveerd op 24 december 2018. Geraadpleegd op 25 september 2017.
  69. ↑ International Religious Freedom Report for 2012. U.S. State Department. Geraadpleegd op 27 maart 2014.
  70. ↑ (en) Youth in Singapore shunning religion. The Straits Times. Geraadpleegd op 21 maart 2016.
  71. ↑ (uk) Релігія, Церква, суспільство і держава: два роки після Майдану (pdf) 22, 27, 29, 31. Razumkov Center in collaboration with the All-Ukrainian Council of Churches (26 mei 2016). Gearchiveerd op 22 april 2017. Geraadpleegd op 30 januari 2019.
    Sample of 2,018 respondents aged 18 years and over, interviewed 25–30 March 2016 in all regions of Ukraine except Crimea and the occupied territories of the Donetsk and Lugansk regions.
  72. ↑ (es) "2005 Nicaraguan Census" (PDF), National Institute of Statistics and Census of Nicaragua (INEC), pp. 42–43. Gearchiveerd op 29 november 2006. Geraadpleegd op 30 oktober 2007.
  73. ↑ Table Of Statistics On Religion In The Americas. Prolades.com (april 2001). Geraadpleegd op 4 februari 2011. Gallup-Belize survey
  74. ↑ Gearchiveerd (11 april 2005). Gearchiveerd op 11 april 2005. Geraadpleegd op 30 januari 2019. Güney Afrika 2001 census
  75. ↑ The Latin American Socio-Religious Studies Program / Programa Latinoamericano de Estudios Sociorreligiosos PROLADES Religion in America by country
  76. ↑ International Religious Freedom Report 2008: Costa Rica. United States Bureau of Democracy, Human Rights and Labor (14 september 2007). This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  77. ↑ a b c d (es) Latinobarómetro 1995 - 2017: El Papa Francisco y la Religión en Chile y América Latina (januari 2018). Geraadpleegd op 30 augustus 2018.
  78. ↑ 2012 Suriname Census Definitive Results. Algemeen Bureau voor de Statistiek - Suriname.
  79. ↑ Census 2010; Sistema IBGE de Recuperação Automática SIDRA. Geraadpleegd op 29 juni 2013.
  80. ↑ (es) El 80% de los ecuatorianos afirma ser católico, según el INEC. Gearchiveerd op 14 januari 2023.
  81. ↑ (es) [2]
  82. ↑ This is Ireland. Highlights from Census 2011, Part 1 (PDF) (maart 2012). Gearchiveerd op 1 februari 2013. Geraadpleegd op 29 juni 2013.
  83. ↑ Secular Sunday #14 – Census Special (april 2012).
  84. ↑ (es) Las religiones en tiempos del Papa Francisco (pdf) 6, 31. Latinobarómetro (april 2014). Gearchiveerd op 10 mei 2015. Geraadpleegd op 4 april 2015.
  85. ↑ Census of Population, Households and Dwellings in Montenegro 2011. Monstat 14&ndash15. Geraadpleegd op 12 juli 2011. For the purpose of the chart, the categories 'Islam' and 'Muslims' were merged; 'Buddhist' (.02) and Other Religions were merged; 'Atheist' (1.24) and 'Agnostic' (.07) were merged; and 'Adventist' (.14), 'Christians' (.24), 'Jehovah Witness' (.02), and 'Protestants' (.02) were merged under 'Other Christian'.
  86. ↑ Religión en Panamá. Gearchiveerd op 24 februari 2021. Geraadpleegd op 30 januari 2019.
  87. ↑ (es) Las religiones en tiempos del Papa Francisco (pdf) 6. Latinobarómetro (april 2014). Gearchiveerd op 10 mei 2015. Geraadpleegd op 4 april 2015.
  88. ↑ (th) ประชากรจำแนกตามศาสนา หมวดอายุ เพศ และเขตการปกครอง. สำมะโนประชากรและเคหะ พ.ศ. 2543 (volkstelling 2000), Nationaal Statistisch Kantoor Thailand. Gearchiveerd op 28 juli 2013. Geraadpleegd op 26 oktober 2013.
Mediabestanden
Zie de categorie Irreligion van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.