超幾何関数

超幾何関数(ちょうきかかんすう、: hypergeometric function)は以下の超幾何級数で定義される特殊関数である。

F ( a , b ; c ; z ) := 2 F 1 [ a , b c ; z ] = n = 0 ( a ) n ( b ) n ( c ) n n ! z n {\displaystyle F(a,b;c;z):={_{2}F_{1}}\left[{\begin{matrix}a,b\\c\end{matrix}};z\right]=\sum _{n=0}^{\infty }{\frac {(a)_{n}(b)_{n}}{(c)_{n}\;n!}}z^{n}}

ただし、(x)nポッホハマー記号で表した昇冪 (x)0 = 1(x)n = x (x+1) (x+2)…(x+n−1) である。

概要

超幾何関数は多くの初等関数特殊関数を包含する。

対数関数逆三角関数

log ( 1 + z ) = z n = 0 ( 1 ) n n + 1 z n = z 2 F 1 [ 1 , 1 2 ; z ] log ( 1 + z 1 z ) = 2 z n = 0 1 2 n + 1 z 2 n = 2 z 2 F 1 [ 1 2 , 1 3 2 ; z 2 ] sin 1 z = z n = 0 ( 2 n 1 ) ! ! ( 2 n ) ! ! ( 2 n + 1 ) z 2 n = z 2 F 1 [ 1 2 , 1 2 3 2 ; z 2 ] tan 1 z = z n = 0 ( 1 ) n 2 n + 1 z 2 n = z 2 F 1 [ 1 2 , 1 3 2 ; z 2 ] {\displaystyle {\begin{aligned}\log(1+z)&=z\sum _{n=0}^{\infty }{\frac {(-1)^{n}}{n+1}}z^{n}=z\cdot {_{2}F_{1}}\left[{\begin{matrix}1,1\\2\end{matrix}};-z\right]\\\log \left({\frac {1+z}{1-z}}\right)&=2z\sum _{n=0}^{\infty }{\frac {1}{2n+1}}z^{2n}=2z\cdot {_{2}F_{1}}\left[{\begin{matrix}{\frac {1}{2}},1\\{\frac {3}{2}}\end{matrix}};z^{2}\right]\\\sin ^{-1}z&=z\sum _{n=0}^{\infty }{\frac {(2n-1)!!}{(2n)!!(2n+1)}}z^{2n}=z\cdot {_{2}F_{1}}\left[{\begin{matrix}{\frac {1}{2}},{\frac {1}{2}}\\{\frac {3}{2}}\end{matrix}};z^{2}\right]\\\tan ^{-1}z&=z\sum _{n=0}^{\infty }{\frac {(-1)^{n}}{2n+1}}z^{2n}=z\cdot {_{2}F_{1}}\left[{\begin{matrix}{\frac {1}{2}},1\\{\frac {3}{2}}\end{matrix}};-z^{2}\right]\\\end{aligned}}}

完全楕円積分

K ( k ) = π 2 n = 0 ( ( 2 n 1 ) ! ! ( 2 n ) ! ! ) 2 k 2 n = π 2 2 F 1 [ 1 2 , 1 2 1 ; k 2 ] E ( k ) = π 2 n = 0 ( ( 2 n 1 ) ! ! ( 2 n ) ! ! ) 2 k 2 n 1 2 n = π 2 2 F 1 [ 1 2 , 1 2 1 ; k 2 ] {\displaystyle {\begin{aligned}K(k)&={\frac {\pi }{2}}\sum _{n=0}^{\infty }{\left({\frac {(2n-1)!!}{(2n)!!}}\right)^{2}k^{2n}}={\frac {\pi }{2}}\cdot {_{2}F_{1}}\left[{\begin{matrix}{\frac {1}{2}},{\frac {1}{2}}\\1\end{matrix}};k^{2}\right]\\E(k)&={\frac {\pi }{2}}\sum _{n=0}^{\infty }{\left({\frac {(2n-1)!!}{(2n)!!}}\right)^{2}{\frac {k^{2n}}{1-2n}}}={\frac {\pi }{2}}\cdot {_{2}F_{1}}\left[{\begin{matrix}{\frac {1}{2}},-{\frac {1}{2}}\\1\end{matrix}};k^{2}\right]\\\end{aligned}}}

オイラー積分表示

ガウスの超幾何関数はオイラー積分で表される[1][2]

F ( a , b ; c ; z ) = Γ ( c ) Γ ( a ) Γ ( c a ) 0 1 t a 1 ( 1 t ) c a 1 ( 1 t z ) b d t ( 0 < a < c , | z | < 1 ) {\displaystyle F(a,b;c;z)={\frac {\Gamma (c)}{\Gamma (a)\Gamma (c-a)}}\int _{0}^{1}t^{a-1}(1-t)^{c-a-1}(1-tz)^{-b}dt\qquad (0<\Re {a}<\Re {c},|z|<1)}

これは

F ( a , b ; c ; z ) = Γ ( c ) Γ ( a ) Γ ( c a ) Γ ( a ) Γ ( c a ) Γ ( c ) n = 0 ( a ) n ( b ) n ( c ) n n ! z n = Γ ( c ) Γ ( a ) Γ ( c a ) n = 0 Γ ( a + n ) Γ ( c a ) ( b ) n Γ ( c + n ) n ! z n = Γ ( c ) Γ ( a ) Γ ( c a ) n = 0 B ( a + n , c a ) ( b ) n n ! z n = Γ ( c ) Γ ( a ) Γ ( c a ) n = 0 ( 0 1 t a + n 1 ( 1 t ) c a 1 d t ) ( b ) n n ! z n = Γ ( c ) Γ ( a ) Γ ( c a ) 0 1 t a 1 ( 1 t ) c a 1 ( n = 0 ( b ) n n ! ( t z ) n ) d t = Γ ( c ) Γ ( a ) Γ ( c a ) 0 1 t a 1 ( 1 t ) c a 1 ( 1 t z ) b d t {\displaystyle {\begin{aligned}F(a,b;c;z)&={\frac {\Gamma (c)}{\Gamma (a)\Gamma (c-a)}}\cdot {\frac {\Gamma (a)\Gamma (c-a)}{\Gamma (c)}}\cdot \sum _{n=0}^{\infty }{\frac {(a)_{n}(b)_{n}}{(c)_{n}\;n!}}z^{n}\\&={\frac {\Gamma (c)}{\Gamma (a)\Gamma (c-a)}}\sum _{n=0}^{\infty }{\frac {\Gamma (a+n)\Gamma (c-a)(b)_{n}}{\Gamma (c+n)\;n!}}z^{n}\\&={\frac {\Gamma (c)}{\Gamma (a)\Gamma (c-a)}}\sum _{n=0}^{\infty }\mathrm {B} (a+n,c-a){\frac {(b)_{n}}{n!}}z^{n}\\&={\frac {\Gamma (c)}{\Gamma (a)\Gamma (c-a)}}\sum _{n=0}^{\infty }\left(\int _{0}^{1}t^{a+n-1}(1-t)^{c-a-1}dt\right){\frac {(b)_{n}}{n!}}z^{n}\\&={\frac {\Gamma (c)}{\Gamma (a)\Gamma (c-a)}}\int _{0}^{1}t^{a-1}(1-t)^{c-a-1}\left(\sum _{n=0}^{\infty }{\frac {(b)_{n}}{n!}}(tz)^{n}\right)dt\\&={\frac {\Gamma (c)}{\Gamma (a)\Gamma (c-a)}}\int _{0}^{1}t^{a-1}(1-t)^{c-a-1}(1-tz)^{-b}dt\\\end{aligned}}}

として導かれる。

超幾何定理

ガウスの超幾何関数のオイラー積分表示に z = 1 {\displaystyle z=1} を代入するとガウスの超幾何定理を得る[2][3]

F ( a , b ; c ; 1 ) = Γ ( c ) Γ ( a ) Γ ( c a ) 0 1 t a 1 ( 1 t ) c a b 1 d t = Γ ( c ) B ( a , c a b ) Γ ( a ) Γ ( c a ) = Γ ( c ) Γ ( c a b ) Γ ( c a ) Γ ( c b ) ( a + b < c , c Z N ) {\displaystyle {\begin{aligned}F(a,b;c;1)&={\frac {\Gamma (c)}{\Gamma (a)\Gamma (c-a)}}\int _{0}^{1}t^{a-1}(1-t)^{c-a-b-1}dt\\&={\frac {\Gamma (c)\mathrm {B} (a,c-a-b)}{\Gamma (a)\Gamma (c-a)}}\\&={\frac {\Gamma (c)\Gamma (c-a-b)}{\Gamma (c-a)\Gamma (c-b)}}\qquad (\Re {a}+\Re {b}<\Re {c},c\not \in \mathbb {Z} \setminus \mathbb {N} )\\\end{aligned}}}

となる。更に a = n {\displaystyle a=-n} を代入するとヴァンデルモンドの恒等式(英語版)を得る[4]

F ( n , b ; c ; 1 ) = Γ ( c ) Γ ( c b + n ) Γ ( c + n ) Γ ( c b ) = ( c b ) n ( c ) n {\displaystyle F(-n,b;c;1)={\frac {\Gamma (c)\Gamma (c-b+n)}{\Gamma (c+n)\Gamma (c-b)}}={\frac {(c-b)_{n}}{(c)_{n}}}}

超幾何微分方程式

詳細は「ガウスの微分方程式」を参照

脚注

  1. ^ 原岡喜重. (2002). 超幾何関数. 朝倉書店.
  2. ^ a b 時弘哲治. (2006). 工学における特殊関数. 共立出版.
  3. ^ Weisstein, Eric W. "Gauss's Hypergeometric Theorem". mathworld.wolfram.com (英語).
  4. ^ Weisstein, Eric W. "Chu-Vandermonde Identity". mathworld.wolfram.com (英語).

参考文献

  • 西本敏彦『超幾何・合流型超幾何微分方程式』共立出版、1998年11月。ISBN 978-4-320-01593-7。 
  • 福原満洲雄『常微分方程式』(第2版)岩波書店〈岩波全書 116〉、1980年5月23日。ISBN 978-4-00-021234-2。 

関連項目

外部リンク

等差数列
発散級数
Fibonacci spiral with square sizes up to 34.
等比数列
収束級数
  • 1/21/4 + 1/81/16 + ⋯
  • 1/2 + 1/4 + 1/8 + 1/16 + ⋯
  • 1/4 + 1/16 + 1/64 + 1/256 + ⋯
発散級数
整数列
その他の数列
発散級数
収束級数
数列の加速法
カテゴリ カテゴリ:級数・カテゴリ:数列