Mitologia azteka

Mitologia azteka (edo mexika) azteken erlijio oinarritzen zen mito eta sineskeren multzoa da. Mesoamerikako antzinako beste mitologiekin bat zetorren gai ugaritan, baina bereizgarri handiena Huitzilopochtli jainkoak hartzen zuen nagusitasuna da. Huitzilopochtli, gerraren eta eguzkiaren jainkoa, mexiken jatorrizko jainkoa zen eta herrialde hautatutzat hartzen zuten haien burua. Horregatik, Eguzkiaren mugimenduaz arduratu behar zuten, opari eta sakrifizioak eskainiz. Sinesmen hau areagotu egin zen Tlacaelelgo erreforma erlijioso eta sozialean XV. mende erdialdean, Itzcoatl, Moctezuma I.a eta Axayacatl enperadoreek bultzatuta.

Jainko nagusiaz gain, mitologia aztekak, Ameriketako beste mitologien antzera, politeismo mugagabea zuen, jainko bakoitzak eginbide jakin bat zuena, gehienetan gizakiekin zerikusi zuzena zuena.

Filosofia moralizatzaileek ez bezala, erlijio azteka ez zegoen paradisu-infernu edo gaizkia-ongia problematikan oinarritua. Ameriketako beste erlijioen antzera, unibertsoaren bitasunean oinarritzen da, bizia eta herioa bi osagarritzat hartzen zituena, eta ez bi aurkakotzat.

Jainkoak

Jainko batzuk, Tezcatlipoca eta Quetzalcoatl adibidez, antzinagoko zibilizazioetan dituzten sustraiak. Askotan, aztekek beste kulturetako jainkoak bereganatzen zituzten eta, hortaz, gurtza baimentzen. Batzuetan, kanpotarren jainkoak aztekenenkin bat egiten edo asimilatzen zituzten. Horrela bada, jainko askok itxura eta izen ugari zituzten, jainkoaren ezaugarri edo egiteko bakoitzaren arabera alda zitekeena. Noiz behinka, bi jainko batu egiten ziren eta bata beste bihurtu.

Azteken jainko ugariak gaika taldekatu daitezke:

Kultura jainkoak

Tezcatlipoca (kedun ispilua) - botere unibertsal guztiahalduna duen jainko panmesoamerikarra
Quetzalcoatl (lumadun sugea) - biziaren, haizearen eta artizarraren jainko panmesoamerikarra
Tlaloc - euriaren, ekaitzaren, uraren eta trumoiaren jainko panmesoamerikarra
Mixcoatl (hodei sugea) - gerraren, sakrifizioaren eta ehizaren jainko nahuatla
Huitzilopochtli (kolibri ezkertia) - gerraren eta sakrifizioaren jainko mexika

Natura jainkoak

Tonatiuh - eguzkia
Metztli - ilargia
Tlaltecuhtli (lur jauna) - lurraren jainkoa
Chalchiuhtlicue - iturburuen jainkoa
Centzon Huitznahua (400 hegoaldetarrak) - izarren jainkoa
Ehecatl - haizearen jainkoa (batzuetan Quetzalcoatlekin bateratua)

Sortze jainkoak

Ometeotl/Ometecutli/Omecihuatl/Tonacatecutli/Tonacacihuatl - genero bikoitzeko sortzailea
Huehueteotl/Xiuhtecutli (jainko zaharra eta jaun turkesa) -jatorriaren, denboraren eta suaren jainkoa
Coatlicue/Toci/Teteo Innan/Tonantzin - jainkosa sortzialea

Pulquearen eta gehiegikeriaren jainkoak

Tlazolteotl - Zikinkeriaren, erruaren eta garbitasunaren jainkoa
Tepoztecatl - pulquearen jainkoa Tepoztlanen
Xochiquetzal - Plazeraren, barkamenaren eta sexuaren jainkosa
Mayahuel - pulquearen eta magueyaren jainkosa
Ahuiateteo:
- Macuiltochtli
- Macuilxochitl
- Macuilcuetzpalin
- Macuilcozcacuauhtli
- Macuilmalinalli
Centzon Totochtin (400 untxiak)- mozkorraren jainkoa
- Ometochtli (Bi untxi) - Centzon Totochtin-en buruzagia, emankortasunaren eta mozkorraren jainkoa

Emankortasunaren eta artoaren jainkoak

Xipe Totec (gure jaun larrutua) - udaberriarekin zerikusia duen emankortasunaren jainkoa, urregileen jainkoa
Cinteotl - artoaren jainkoa
Xilonen/Chicomecoatl - arto xamurraren jainkoa
Xochipilli (loreen printzea) - alaitasunaren, loreen, plazeraren eta emankortasunaren jainkoa

Heriotzaren eta azpimunduaren jainkoak

Mictlantecutli - azpimunduko jauna
Mictlancihuatl - azpimunduko erregina
Xolotl

Merkataritza jainkoak

Yacatecutli (sudur jauna) - merkatarien jainkoa
Patecatl - medikuntzaren eta medikuen jainkoa

Lekuak

Aztlán, zuritasunaren lekua: Mexiken sorlekua, Tenochtitlanera joan baino lehenagoko bizilekua.
Mictlán: azpimundua.
Tlalocan: lehen paradisua, Tláloc-en agindupekoa, hildakoen arimak piztuera itxaroten zuten lekua.
Tlillan-Tlapallan: zeruetako erdiko paradisua, Quetzalcóatl-en jakinduria ulertu zutenetzako gordea.
Tonatiuhichan: goiko paradisua.
Tomoanchan: paradisu mitikoa, gauza guztiak bizi diren tokia (Itzapapálotl). Jainkoek han sortu zituzten gizakiak.